Prawne, prawnokarne i kryminologiczne aspekty ochrony środowiska naturalnego na Svalbardzie. Stan obecny i perspektywy na przyszłość.

Abstrakt

Archipelag arktyczny Svalbard stanowi jeden z ostatnich obszarów dzikiej przyrody na terenie Europy. W lipcu 2025 r. minęło 100 lat od uchwalenia ustawy Lov om Svalbard, która reguluje porządek prawny na tym obszarze, wprowadzając norweskie standardy w zakresie stosowania prawa karnego oraz przepisów związanych z wymiarem sprawiedliwości i jednocześnie wyłącza obowiązujące w kontynentalnej części Norwegii przepisy w zakresie ochrony przyrody. Z uwagi na swoje unikatowe walory przyrodnicze Svalbard posiada odrębne rozwiązania normatywne przyjęte w ustawie z 2001 r. – Lov om miljøvern på Svalbard. Przywołany akt prawny reguluje w szerokim zakresie kwestie związane z ochroną przyrody i dziedzictwa kulturowego archipelagu, konstytuując łączącą różne formy odpowiedzialności koncepcję ochrony, która wpisuje się w przyjętą w ustawie aksjologię wraz z nadrzędnym, wyznaczonym przez ustawodawcę celem, którym jest dążenie do zachowania niemal dziewiczego środowiska archipelagu oraz dziedzictwa kulturowego. W niniejszym artykule podjęto próbę zarysowania koncepcji tej wielopłaszczyznowej ochrony (i jej „korzeni”) wraz z oceną, czy i na ile obowiązujące regulacje dążą do ukarania sprawców dopuszczających się naruszeń przepisów środowiskowych i jaki widzą w tym sens. Analizy tej dokonano w kontekście przyjętych w archipelagu zasad procedowania w sprawach, w których stosuje się przepisy Lov om miljøvern på Svalbard oraz orzecznictwa norweskiego Sądu Najwyższego. W prowadzonej ocenie uwzględniono także najnowsze trendy związane z przestępczością przeciwko środowisku, rejestrowaną w archipelagu, jak również podjętą w ostatnim czasie przez ustawodawcę reakcję, stanowiącą odpowiedź zarówno na obserwowane trendy, jak i inne, oddziałujące na archipelag czynniki, takie jak zmiany klimatyczne czy wzrost ruchu turystycznego w archipelagu, które łącznie stawiają unikatową przyrodę oraz dziedzictwo kulturowe Svalbardu pod coraz silniejszą presją.