Nr 29 (2022)
Artykuły

Postępowanie z dorosłymi i nieletnimi sprawcami czynów naruszających wolność seksualną – wybrane problemy

Barbara Błońska
Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej, IPSiR, Uniwersytet Warszawski, Centrum Analiz Kryminologicznych
Beata Gruszczyńska
Centrum Analiz Kryminologicznych, Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji, Uniwersytet Warszawski
Katarzyna Witkowska-Rozpara
Uniwersytet Warszawski

Opublikowane 06.04.2023

Słowa kluczowe

  • przestępczość seksualna,
  • polityka karna,
  • rejestr sprawców przestępstw seksualnych

Jak cytować

Błońska, B., Gruszczyńska, B., & Witkowska-Rozpara, K. (2023). Postępowanie z dorosłymi i nieletnimi sprawcami czynów naruszających wolność seksualną – wybrane problemy. Biuletyn Kryminologiczny, (29), 67–96. https://doi.org/10.5281/zenodo.7614704

Abstrakt

W ciągu ostatnich kilkunastu lat polityka karna wobec sprawców przestępstw seksualnych uległa zaostrzeniu. Ustawodawca zwiększył sankcje wobec sprawców takich czynów, wprowadził także ograniczenie w stosowaniu wobec nich środków takich jak zawieszenie wykonania kary czy też zatarcie skazania. Jednocześnie do systemu wprowadzono szereg instytucji zajmujących się przestępcami seksualnymi, takich jak Państwowa Komisja do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15, czy Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, których celem jest nadzór i kontrola sprawców.
W artykule przeanalizowana zostanie polityka prowadzona wobec dwóch grup sprawców: dorosłych i nieletnich, którzy dopuścili się różnych form naruszenia wolności seksualnej. Po wprowadzeniu przedstawiającym przestępczość seksualną w ujęciu ilościowym, omówione zostaną sankcje stosowane wobec dorosłych oraz środki wychowawcze orzekane wobec nieletnich: posłużą one ocenie, czy w istocie należy mówić o konsekwentnej i surowej polityce w obszarze zwalczania przestępczości seksualnej.
Szczególna uwaga poświęcona będzie rejestrowi sprawców przestępstw seksualnych, jako instytucji stosowanej – wyjątkowo – i wobec nieletnich, i sprawców dorosłych. Przedstawione zostaną problemy w funkcjonowaniu rejestru, zwłaszcza w przypadku nieletnich, a także problemy natury procesowej ujawnione w pierwszych 5 latach jego działania.
W podsumowaniu uwag zakreślony zostanie z kolei kierunek dalszych badań, które – w ocenie autorek – pozwolą na ustalenie oczekiwań ofiar przestępstw seksualnych wobec polityki karnej.

Bibliografia

  1. Druk VIII.189, Przeciwdziałanie zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym – tekst ustawy wraz uzasadnieniem, s. 16, sip.lex.pl [dostęp: 12.01.2023].
  2. Druk sejmowy nr 2183/IX, https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2183 [dostęp: 12.01.2023].
  3. Jones T., Newburn T., Policy convergence, politics and comparative penal reform: Sex offender notification schemes in the USA and UK, „Punishment & Society” 2013, t. 15, nr 5.
  4. Gardocki L., Zagadnienia teorii kryminalizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1990.
  5. Giezek J. (red.), Kodeks Karny. Część szczególna. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2021, sip.lex.pl [dostęp: 12.01.2023].
  6. Górecki P., Konarska-Wrzosek V., Postępowanie w sprawach nieletnich. Komentarz, wyd. 2, Wolters Kluwer, Warszawa 2019, sip.lex.pl [dostęp: 12.01.2023].
  7. Gromek K., Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2001.
  8. Gruszczyńska B., Przemoc wobec kobiet w Polsce. Aspekty prawnokryminologiczne, Wolters Kluwer, Warszawa 2007
  9. Gruszczyńska B., Więcek-Durańska A., Europejskie badanie przemocy uwarunkowanej płcią (GBV) – zagadnienia metodologiczne badań pilotażowych, „Biuletyn Kryminologiczny” 2019, nr 26.
  10. Heiskanen M., Violence against woman and Victimization situations according to the ICVS, in Crime Victimization in comparative perspective. Results from the International Crime Victim Survey, 1989–2000, Boom Juridische uitgevers, Den Haag 2002.
  11. Johnson H., Ollus N., Nevala S., Violence against women, An international perspective, Springer, HEUNI 2008.
  12. Konarska-Wrzosek V., Prawny system postepowania z nieletnimi w Polsce, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
  13. McAlinden A.M., The governance of sexual offending across Europe: Penal policies, political economies and the institutionalization of risk, „Punishment & Society” 2012, vol. 14, nr 2.
  14. Mierzwińska-Lorencka J., Rejestr sprawców przestępstw seksualnych. Uwagi na tle ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym, „Studia Prawnicze” 2016, nr 4(208).
  15. Morawska A., Strategie postępowania ze sprawcami przestępstw seksualnych wobec dzieci na przykładzie wybranych krajów, „Dziecko Krzywdzone. Teoria. Badania. Praktyka”, 2004, t. 3, nr 2.
  16. Morawski L., Wykładania w orzecznictwie sądów, TNOiK, Toruń 2002.
  17. Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, Wolters Kluwer, Warszawa 2023, sip.lex.pl.
  18. Pfeiffer Ch., Windzio M., Kleimann M., Media Use and its Impacts on Crime Perception, Sentencing Attitudes and Crime Policy, „European Journal of Criminology” 2005, t. 2, nr 3.
  19. Postanowienie SN z 22.06.1999, I KZP 19/99, OSNKW 1999/7-8/42, sip.lex.pl [dostęp: 12.01.2023].
  20. Pratt J., Penal populism and the contemporary role of punishment [w:] T. Anthony, C. Cunneen (red.), The Critical Criminology Companion, Hawkins Press, Leichhardt 2008.
  21. Švedas G., Podstawy i tendencje polityki karnej w Republice Litewskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wileńskiego, Wilno 2006.
  22. Tokarczyk D., Przestępstwa i wykroczenia związane z zatrudnieniem. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2020, sip. lex.pl [dostęp: 12.01.2023].
  23. Tonry M., Determinants of Penal Policies, „Crime and Justice” 2007, t. 36, nr 1.
  24. Warylewski J., Rozmiar, dynamika i struktura przestępczości seksualnej w Polsce w latach 1989–2017, „Gdańskie Studia Prawnicze”, 2019, nr 2.
  25. Witkowska-Rozpara K., „Postulaty kryminologiczne” oraz symbolizm prawny w polskiej polityce karnej [w:] I. Sepioło (red.), Interdyscyplinarność badań w naukach penalnych, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012.
  26. Wolska-Bagińska A., Ochrona praw i wolności nieletniego a rejestr sprawców przestępstw seksualnych, „Palestra” 2018, nr 9.
  27. Wróbel W., Czy powrót do racjonalizmu? Projekty nowelizacji Kodeksu karnego w perspektywie zmian dokonywanych w prawie karnym w latach 2005−2007 [w:] Z. Sienkiewicz, R. Kokot (red.), Populizm penalny i jego przejawy w Polsce. Materiały z Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Prawa Karnego, Szklarska Poręba, 24−27 września 2008 r., Kolonia Limited, Wrocław 2009.
  28. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. 1982 Nr 35 poz. 228 ze zm.).
  29. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1997 Nr 88 poz. 553 ze zm.).
  30. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i ustawy – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. 2005 Nr 163 poz. 1363).
  31. Ustawa z dnia 24 października 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2008 Nr 214 poz. 1344).
  32. Ustawa z 5.11.2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw
  33. (Dz.U. 2009 Nr 206 poz. 1589).
  34. Ustawa z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz.U. 2014 poz. 24),
  35. Ustawa z dnia 4 kwietnia 2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw
  36. (Dz.U. 2014 poz. 538).
  37. Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw
  38. (Dz.U. 2015 poz. 396).
  39. Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym
  40. (Dz.U. 2016 poz. 862 ze zm.).
  41. Ustawa z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 2017 poz. 773).
  42. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r. o Państwowej Komisji do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15
  43. (Dz.U. 2019 poz. 1820 ze zm.).
  44. Ustawa z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz.U. 2022 poz. 1700).
  45. Ustawa z dnia 7 lipca 2022 o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw
  46. (Dz.U. 2022 poz. 2600 ze zm.).
  47. -latek wysłał koleżankom SMS-a z linkiem do pornografii – trafił do „rejestru pedofilów”. RPO wniósł, by sąd go z niego usunął (EDIT: sąd uwzględnił wniosek), komunikat z dnia 15.03.2021, edytowany w dniu 22.04.2021, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/14-latek-za-smsa-trafil-do-rejestru-pedofil%C3%B3w-rpo-wnosi-o-wykreslenie [dostęp: 12.01.2023].
  48. -latka w „rejestrze pedofilów”. RPO ma wątpliwości, czy powinny być w nim dzieci, komunikat z dnia 16.04.2019, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/16-latka-w-%E2%80%9Erejestrze-pedofilow%E2%80%9D-rpo-ma-watpliwosci-i%20pisze-do-premiera [dostęp: 12.01.2023].
  49. Levenson J., Tewksbury R., Collateral Damage: Family Members of Registered Sex Offenders, „American Journal of Criminal Justice” 2009, nr 34(1), https://www.researchgate.net/publication/226463284_Collateral_Damage_Family_Members_of_Registered_Sex_Offenders [dostęp: 12.01.2023].
  50. Methodological manual for the EU survey on gender-based violence against women and other forms of inter-personal violence (EU-GBV), 2021 edition, https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/wdn-20211004-1 [dostęp: 12.01.2023].
  51. Następny nastolatek w „rejestrze pedofilów”. Interwencja prawna RPO [skuteczna], komunikat z dnia 29.03.2021, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/nastepny-nastolatek-w-rejestrze-pedofilow-interwencja-rpo [dostęp: 12.01.2023].
  52. Nastolatek trafił do „rejestru pedofilów”. Kolejna interwencja prawna RPO, komunikat z dnia 26.04.2021, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/nastolatek-rejestr-pedofilow-interwencja-prawna-rpo [dostęp: 12.01.2023].
  53. Nieletni wg orzeczonych środków prawomocne orzeczenia w latach 2003–2020, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/download,2853,26.html [dostęp: 12.01.2023].
  54. Pismo RPO do Przewodniczącego Podkomisji Nadzwyczajnej ds. rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym z dnia 24 lutego 2016 r., nr VII.501.8.2016.AG, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/WG _ws_rejestru_sprawcow_przestepstw_na_tle_seksualnym.pdf [dostęp: 12.01.2023]
  55. Prawomocne orzeczenia wobec nieletnich wg czynów karalnych i płci, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/download,2853,25.html [dostęp:12.01.2023].
  56. Przestępstwa ogółem wg jednostek podziału administracyjnego kraju – przestępstwa stwierdzone, przestępstwa wykryte, % wykrycia (1999–2021), https://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/121940,Przestepstwa-ogolem.html [dostęp: 12.01.2023].
  57. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (197–205), https://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-6 [dostęp: 12.01.2023].
  58. RPO do Ministra Sprawiedliwości: „rejestr pedofilów” uderza w niewinnych członków rodzin sprawców. Są już pierwsze takie przypadki, komunikat z dnia 23.02.2018, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/Bodnar-do-Ziobry-rejestr-pedofilow-uderza-w-niewinnych [dostęp: 12.01.2023].
  59. RPO wniósł, aby sąd wykreślił nastolatka z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, komunikat z dnia 31.08.2020, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-wykreslic-nastolatka-z-rejestru-sprawcow-przestepstw-na-tle-seksualnym [dostęp: 12.01.2023].
  60. RPO: wykreślić nieletniego z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, komunikat z dnia 7.10.2019, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-wykre%C5%9Blic-nieletniego-z-rejestru-sprawcow-przestepstw-na-tle-seksualnym [dostęp: 12.01.2023].
  61. Skazania prawomocne z oskarżenia publicznego – dorośli – wg rodzajów przestępstw i wymiaru kary w l. 2008–2020, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/download,2853,43.html [dostęp 12.01.2023].
  62. Stanowisko Prokuratora Generalnego złożone w trakcie prac sejmowych (druk sejmowy nr 189/VIII kadencja) https://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/26ACD8C94F6DA52BC1257F4700371EBB/%24File/189-001.pdf [dostęp: 12.01.2023].
  63. Zawadka G., Policja częściej demaskuje pedofilów, „Rzeczpospolita”, wydanie internetowe, 18.02.2019, https://www.rp.pl/przestepczosc/art1479291-policja-czesciej-demaskuje-pedofilow [dostęp: 12.01.2023].