Opublikowane
24.06.2021
Słowa kluczowe
- osobowość psychopatyczna,
- zaburzenia psychiczne,
- psychologia,
- psychopathic personality,
- mental disorder,
- psychology
Abstrakt
Psychiatryczna terminologia zawiera opisy kilkunastu zaburzeń osobowości. Osobowość psychopatyczną wyróżnia w tym gronie to, że charakteryzujące ją cechy bezpośrednio wiążą się zachowaniami sprzecznymi z przyjętymi przez społeczeństwo normami i zasadami. W ciągu minionego wieku rozumienie osobowości psychopatycznej zmieniało się. Po pierwsze (1) przestawano ją rozumieć wyłącznie jako osobowość przestępczą, a zaczęto ujmować bardziej subtelnie i jako występującą w populacji ogólnej. Po drugie (2) w klasyfkacjach chorób i zaburzeń zastąpiono ją osobowością antyspołeczną lub dyssocjalną. W końcu po trzecie (3), współcześnie osobowość psychopatyczną ujmuje się częściej w kategoriach cechowych i intensywnie bada empirycznie, na przykład jako część tak zwanej Ciemnej Triady osobowości. W artykule przedstawimy zarówno „klasyczne” rozumienie psychopatii, jak i późniejsze, nowsze ujęcia tego rodzaju osobowości, kończąc na prezentacji najnowszej propozycji opublikowanej w alternatywnej sekcji III podręcznika DSM-5 Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.
Psychiatric terminology contains descriptions of several personality disorders. The psychopathic personality is distinguished in this group by the fact that the characteristics that characterize it are directly related to behaviours that are contrary to the norms and principles adopted by society. Over the past century, understanding of the psychopathic personality has changed. Firstly (1) it was meant to be understood only as a criminal personality, and began to be treated more subtly and as occurring in the general population. Secondly, (2) in the classifcations of diseases and disorders, it was replaced by an antisocial or dissocial personality. Finally, thirdly (3), contemporary psychopathic personality is more often recognized in guild categories and intensively researches empirically, for example as part of the so-called Dark Triad of personality. In the article, we will present both the “classic” understanding of psychopathy, as well as later, newer concepts of this kind of personality, ending with the presentation of the latest proposal published in the alternative section III of the DSM-5 manual of the American Psychiatric Association.
Bibliografia
- American Psychiatric Association, Diagnostic and statistical manual of mental disorders (wyd.5), American Psychiatric Publishin, Washington 2013.
- Babiak P., Hare R. D., Węże w garniturach. Gdy psychopaci idą do pracy, przeł. J. Groth, Jeżeli P to Q, Poznań 2015.
- Benning S. D., Patrick C. J., Hicks B. M., Blonigen D. M., Krueger R. F., Factor structure of the psychopathic personality inventory: validity and implications for clinical assessment, “Psychological Assessment” 2003, 15(3), 340-350. http://dx.doi.org/10.1037/1040-3590.15.3.340.
- Carson C. C., Butcher J. N., Mineka S., Psychologia zaburzeń. Człowiek we współczesnym świecie, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2005.
- Cierpiałkowska L. (red.), Psychologia zaburzeń osobowości. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008.
- Cierpiałkowska L., Groth J., Kleka P., Poziom integracji osobowości w psychopatii, „Psychiatria Polska” 2016, 60, 1-13.
- Cierpiałkowska L., Sorko E., Zaburzenia osobowości w modelach medycznych i w psychologii różnic indywidualnych, [w:] L. Cierpiałkowska, E. Sorko (red.), Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2014.
- Ciosek M., Pastwa-Wojciechowska B., Psychologia penitencjarna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016.
- Cleckley H., The mask of sanity, Echo Point Books & Media, St. Louis 1976.
- Crego C., Widiger T. A., Psychopathy, DSM-5, and a Caution. Personality Disorders: Theory,“Research, and Treatment” 2014. http://dx.doi.org/10.1037/per0000078.
- DeLisi M., Psychopathy and Criminal Offenders. [w:] Psychopathy as Unifed Theory of Crime. Palgrave’s Frontiers in Criminology Theory, Palgrave Macmillan, New York 2016.
- Evans S. C., Roberts M. C., The International Classifcation of Diseases (ICD) mental and behavioural disorders section, [w:] R. L. Cautin, S. O. Lilienfeld (red.), The encyclopedia of clinical psychology, Wiley-Blackwell, Wiley 2015.
- Gałecki P., Pilecki M., Rymaszewska J., Szulc A., Sidorowicz S., Wciórka J. (red.), Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5, Wydawnictwo EDRA Urban & Partner, Wrocław 2017.
- Grigoras M., Wille B., Shedding light on the dark side: Associations between the dark triad and the DSM-5 maladaptive trait model, “Personality and Individual Differences” 2016, 104, s. 516-521. http://dx.doi.org/10.1016/j.paid.2016.09.016.
- Groth J., Cierpiałkowska L., Pięcioczynnikowy model osobowości a profile psychopatii w grupie nieprzestępczej. „Czasopismo Psychologiczne” 2012, 18(1), 105-116.
- Groth J., Oblicza psychopatii. Obraz kliniczny i kategorie diagnostyczne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010.
- Hare R., Psychopaci są wśród nas, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010.
- Holland T. R., Beckett G. E., Levi M., Intelligence, personality, and criminal violence: a multivariate analysis, „Journal of Consulting and Clinical Psychology” 1981, 49(1), 106-111.
- Hołyst B., Kryminologia, Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
- Krueger R. F., Derringer J., Markon K. E., Watson D., Skodol A. E., Initial construction of a maladaptive personality trait model and inventory for DSM-5, “Psychological Medicine” 2012, 42, 1879–1890.
- Kuć M., Kryminologia, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010.
- Lilienfeld S. O., Widows M. R., Psychopathic Personality Inventory-Revised. Professional manual, Psychological Assessment Resources, Lutz 2005.
- Lynam D. R., Gaughan E. T., Miller J. D., Miller D. J., Mullins-Sweatt S., Widiger T. A., Assessing the Basic Traits Associated With Psychopathy: Development and Validation of the Elemental Psychopathy Assessment, “Psychological Assessment” 2011, http://dx.doi.org/10.1037/a0021146.
- Lynam D. R., Vachon D. D., Antisocial Personality Disorder in DSM-5: Missteps and Missed Opportunities, “Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment” 2012, 3(4), 483–495.
- McCord J., Psychosocial contributions to psychopathy and violence [w:] A. Raine, J. Sanmartín, Violence and psychopathy, Boston 2001.
- McCrae R. R., Costa P. T. Jr., Osobowość człowieka dorosłego, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
- Millon T., Simonsen E., Birket-Smith M., Historical conceptions of psychopathy in the United States and Europe, [w:] T. Millon, E. Simonsen, M. Birket-Smith, R. D. Davis (red.). Psychopathy: Antisocial, Criminal, and Violent Behavior, Guilford Press, Nowy Jork 1998.
- Niedzielska-Popek S., Zabójcy w świetle analizy akt sądowych, [w:] F. Kozaczuk, (red.), Zachowania przestępcze: przyczyny i zapobieganie, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010.
- Nowakowski K., Inteligencja emocjonalna a kompetencje społeczne osób o psychopatycznej strukturze osobowości, Wydawnictwo WAM, Kraków 2015.
- Pastwa-Wojciechowska B., Naruszanie norm prawnych w psychopatii: analiza kryminologiczno-psychologiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004.
- Pastwa-Wojciechowska B., Psychopaci sprawcy przestępstw seksualnych, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2013.
- Pastwa-Wojciechowska B., Psychopatyczne/antyspołeczne zaburzenia osobowości, [w:] L. Cierpiałkowska, E. Sorko (red.), Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2014.
- Patric Ch. J., Fowles D. C., Krueger R. F., Triarchic conceptualization of psychopathy: Developmental origins of disinhibition, boldness, and meanness, “Development and Psychopathology” 2009, 21, 913–938.
- Paulhus D. L., Williams K. M., The dark triad of personality: Narcissism, Machiavellianism, and psychopathy, “Journal of Research in Personality” 2002, 36, 556–563. https://doi.org/10.1016/S0092-6566(02)00505-6.
- Pospiszyl K., Psychopatia, Wydawnictwo akademickie Żak, Warszawa 2000.
- Rogoza R., Cieciuch J., Dark Triad traits and their structure: An empirical approach, “Current Psychology” 2018, https://doi.org/10.1007/s12144-018-9834-6.
- Rogoza R., Cieciuch J., Structural investigation of the short dark triad questionnaire in polish population, “Current Psychology” 2017, https://doi.org/10.1007/s12144-017-9653-1.
- Rowiński T., Kowalska-Dąbrowska M., Strus W., Cieciuch J., Czuma I., Żechowski C., Markon K. E., Krueger R. F., Pomiar patologicznych cech osobowość według DSM-5: Polska adaptacja Inwentarza Osobowości PID-5. Część I – podstawy teoretyczne, „Psychiatria Polska” 2018a.
- Rowiński T., Kowalska-Dąbrowska M., Strus W., Cieciuch J., Czuma I., Żechowski C., Markon K. E., Krueger R. F., Pomiar patologicznych cech osobowości według DSM-5: Polska adaptacja Inwentarza Osobowości PID-5. Część II – wyniki empiryczne, „Psychiatria Polska” 2018b.
- Seligman M. E. P., Walker E. F., Rosenhan D. L., Zaburzenia osobowości, [w:] Psychopatologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003, 398-442.
- Serin R. C., Psychopathy and violence in criminals, „Journal of Interpersonal Violence” 1991, 6(4), 423-431.
- Strus W., Cieciuch J., Rowiński T., Kwestionariusz Portretów, Niepublikowany maszynopis 2014.
- Strus W., Cieciuch J., Towards a synthesis of personality, temperament, motivation, emotion and mental health models within the Circumplex of Personality Metatraits, “Journal of Research in Personality” 2017, 66 (2017) 70–95.
- Strus W., Niedojrzałość emocjonalna i moralna a zaburzenia osobowości, „Studia Psychologica” 2004, 5, 273-292.
- Strus W., Rowiński T., Cieciuch J., Kowalska-Dąbrowska M., Czuma I., Żechowski C., Patologiczna Wielka Piątka: próba zbudowania pomostu pomiędzy psychiatryczną klasyfkacją zaburzeń a cechowym modelem osobowości zdrowej, „Roczniki Psychologiczne” 2017, 20 (2), 429-472.
- Thomas K. M., Yalch M. M., Krueger R. F., Wright A. G., Markon K. E., Hopwood C. J., The convergent structure of DSM-5 personality trait facets and fve-factor model trait domains, “Assessment” 2012, 20, 308-311.
- Warren J. I., South S. C., Burnette M. L., Rogers A., Friend R., Bale R., Patten I. V., Understanding the risk factors for violence and criminality in women: The concurrent validity of the PCL-R and HCR-20, „Internationa Journal of Law and Psychiatry” 2005, 28(3), 269-289.
- Wilson L., Miller J. D., Zeichner A., Lynam D. R., Widiger T. A., Anexamination of the Validity of the Elemental Psychopathy Assessment: Relations with Other Psychopathy Measures, Aggression, and Externalizing Behaviors, “Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment” 2010, http://dx.doi.org/10.1007/s10862-010-9213-6.
- World Health Organization, The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: diagnostic criteria for research, World Health Organization, Genewa 2008.
- Wygant D. B., Sellbom M., Sleep C. E., Wall T. D., Applegate K. C., Krueger R. F., Patrick C. J., Examining the DSM–5 Alternative Personality Disorder model operationalization of Antisocial Personality Disorder and psychopathy in a male correctional sample, “Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment” 2016, http://dx.doi.org/10.1037/per0000179.