Nr 29 (2022)
Artykuły

Metody postępowania ze zwłokami i ich wpływ na środowisko w czasie pandemii COVID-19 z perspektywy zielonej kryminologii

pdf
  • Karolina Bloch,
  • Maria Kopeć,
  • Łukasz Kuliński,
  • Natalia Ołdak
Karolina Bloch
Uniwersytet Warszawski
Maria Kopeć
Uniwersytet Warszawski
Łukasz Kuliński
Uniwersytet Warszawski
Natalia Ołdak
Uniwersytet Warszawski
DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.7614900

Opublikowane 2023-02-20

Słowa kluczowe

  • zielona kryminologia,
  • COVID-19,
  • SARS- CoV-2,
  • inhumacja,
  • kremacja,
  • pochówek

Jak cytować

Bloch, K., Kopeć, M., Kuliński, Łukasz, & Ołdak, N. (2023). Metody postępowania ze zwłokami i ich wpływ na środowisko w czasie pandemii COVID-19 z perspektywy zielonej kryminologii. Biuletyn Kryminologiczny, (29), 189–208. https://doi.org/10.5281/zenodo.7614900
Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC

Abstrakt

Niniejsze opracowanie podejmuje zagadnienie postępowania ze zwłokami ludzkimi w czasie pandemii COVID-19 i jego wpływu na środowisko naturalne. Przyjęliśmy perspektywę zielonej kryminologii z uwagi na trwający niezmiennie od lat kryzys klimatyczny. Mimo podnoszonego w dyskursie naukowym problemu szkodliwych dla środowiska działań człowieka związanych z chowaniem zmarłych, kwestia ta została pominięta przez władze państw mierzących się z kryzysem pandemicznym. Celem tego opracowania było rozważenie, na ile chaos związany z rosnącą liczbą zgonów i problem z zarządzaniem ciałami, wpłynęły na jakość środowiska naturalnego. Omówiliśmy tradycyjne, najczęściej stosowane na świecie metody pochówku, tj. inhumację i kremację oraz ich wpływ na środowisko naturalne. Przedstawiliśmy zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczące postępowania z ciałami osób zmarłych w wyniku zakażenia wirusem SARS-CoV-2. Omówiliśmy metody zarządzania dynamicznie wzrastającą liczbą osób zmarłych w trzech krajach: w Polsce, Brazylii i Indiach. Podjęliśmy próbę odpowiedzi na pytanie, na ile przyjęcie takich metod było konieczne z perspektywy zaleceń WHO, a ostatecznie – jak ich stosowanie wpłynęło na środowisko naturalne, a zwłaszcza jakość gleb, wód gruntowych oraz powietrza. Na koniec przedstawiliśmy przegląd alternatywnych, bardziej przyjaznych dla środowiska, choć mniej konwencjonalnych metod postępowania ze zwłokami.

pdf

Bibliografia

  1. Araszczuk S., Obrzędy pogrzebu chrześcijańskiego w czasie pandemii, „Roczniki Teologiczne” 2022, t. LXIX, nr 8.
  2. Całkosiński I. i in., Microbiological Analysis of Necrosols Collected from Urban Cemeteries in Poland, „BioMed Research International”, 2015, t. 2015.
  3. Calmon M., Considerations of coronavirus (COVID-19) impact and the management of the dead in Brazil, „Forensic Science International: Reports”, 12.2020, t. 2.
  4. Carubia J., Lowe C.N., Sustainable End-of-Life Arrangements: An overview, „Proceedings of The National Conference On Undergraduate Research (NCUR)”, University of Wisconsin La Crosse, April 11-13, 2013.
  5. Coutts C. i in., Natural burial as a land conservation tool in the US, „Landscape and Urban Planning”, 10.2018, t. 178.
  6. Decker Junior C., Cleister Lima Muniz E., Joseph Cruz N., Environment Systems: A New Concept on Cremation, „Journal of Sustainable Development of Energy, Water and Environment Systems” 2018, t. 6, nr 2.
  7. Degeling K., An inverse stage-shift model to estimate the excess mortality and health economic impact of delayed access to cancer services due to the COVID-19 pandemic, „Asia-Pacific Journal of Clinical Oncology” 2021.
  8. Dembkowski P., Komentarz do art. 12 [w:] Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Komentarz,
  9. C.H. Beck, Warszawa 2018.
  10. Długozima A., Lokalizacja współczesnych cmentarzy komunalnych w Polsce, „Prace Geograficzne” 2020, nr 161.
  11. Domańska E., Nekros: wprowadzenie do ontologii martwego ciała, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.
  12. Drzazga E., Zielona kryminologia [w:] E. Drzazga, M. Grzyb (red.), Nowe kierunki w kryminologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2018.
  13. Drzazga E., Związki zielonej kryminologii z kryminologią tradycyjną, „Archiwum Kryminologii” 2019, nr XLI/1.
  14. Dube L.C., Rawar V.R.S., Contribution of wood based crematoria in Carbon dioxide emission and their clean alternatives.
  15. Encyclopedia of cremation, D.J. Davies, L.H. Mates (red.), Ashgate, Aldershot, England – Burlington,
  16. VT 2005.
  17. Energia, Główny Urząd Statystyczny, 2021.
  18. Gonçalves L.R. i in., Another casualty of the SARS-CoV-2 pandemic – the environmental impact, „Environmental Science and Pollution Research” 2022, t. 29, nr 2.
  19. Gonczaronek H., Kubasik E., Pochówek na przestrzeni wieków w kulturze europejskiej, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2014.
  20. Greenhouse Gas Equivalencies Calculator, https://www.epa.gov/energy/greenhouse-gas-equivalencies-calculator [dostęp: 11.10.2022].
  21. Grzyb M., Zielona kryminologia, „Archiwum Kryminologii” 2011, nr XXXIII, https://doi.org/10.7420/AK2011A.
  22. Harker A., Landscapes of the Dead: an Argument for Conservation Burial, „Berkeley Planning Journal” 2012, t. 25, nr 1.
  23. Jędrzejowska K., Wróbel A., Wielki lockdown i deglobalizacja: wpływ pandemii COVID-19 na gospodarkę światową [w:] Rocznik strategiczny 2020/21: przegląd sytuacji politycznej, gospodarczej i wojskowej w środowisku międzynarodowym Polski. tom 26, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2021.
  24. Jonker C., Olivier J., Mineral Contamination from Cemetery Soils: Case Study of Zandfontein Cemetery, South Africa, „International Journal of Environmental Research and Public Health” 2012, t. 9,
  25. nr 2.
  26. Joshi P.C., Human Rights, Wild Life and Environment Protection, „Social Change” 2017, t. 47, nr 1.
  27. Kaur S., Mehra P., Status of Water Quality of River Yamuna at Nigambodh Ghat-a Major Cremation Ground in Delhi, India, „International Journal of Advances in Engineering Research” 2011, t. 2, nr 1.
  28. Kaźmierski P., Cmentarze, łąki pamięci oraz grzebowiska – nowe formy pochówku wyzwaniem dla polskiego prawa funeralnego [w:] P. Staniszewska­‑Pobikrowska (red.), Prawo, religia, wyznanie. Na styku normatywizmu i moralności, Think & Make, Warszawa 2020.
  29. Keijzer E.E., Kok H.J.G., Environmental Impact of Different Funeral Technologies, „TNO Report”, 2011.
  30. Klaufus C., “The dead are killing the living”: Spatial justice, funerary services, and cemetery land use in urban Colombia, „Habitat International”, 2016, t. 54, s. 74.
  31. Kumari S., Understanding of Stigmatization and Death Amid COVID-19 in India: A Sociological Exploration, „Journal of Death and Dying”, 22.04.2021.
  32. Lee K.H. i in., Energy Saving and Carbon Neutrality in the Funeral Industry, „Energies” 2022, t. 15, nr 4.
  33. Lynch M.J., Stretsky P.B., The Meaning of Green: Contrasting Criminological Perspectives, „Theoretical Criminology” 2003, t. 7, nr 2.
  34. Ministério da Saúde, Manejo de corpos no contexto do novo coronavírus COVID-19, „Brasilia/DF”, 2020.
  35. Murkowski R., Nadmierna umieralność w Polsce podczas pandemii COVID-19 w 2020 roku, „Wiadomości Statystyczne. The Polish Statistican”, t. 66, nr 7.
  36. Neckel A. i in., Environmental damage and public health threat caused by cemeteries: a proposal of ideal cemeteries for the growing urban sprawl, „urbe. Revista Brasileira de Gestão Urbana” 2017, t. 9, nr 2.
  37. Neckel A. i in., Metals in the soil of urban cemeteries in Carazinho (South Brazil) in view of the increase in deaths from COVID-19: projects for cemeteries to mitigate environmental impacts, „Environment, Development and Sustainability” 2022, t. 24, nr 9.
  38. Nejati-Zarnaqi B., Sahebi A., Jahangiri K., Factors affecting management of corpses of the confirmed COVID-19 patients during pandemic: A systematic review, „Journal of Forensic and Legal Medicine”, 11.2021, t. 84.
  39. Newburn T., Criminology, Routledge, London 2017.
  40. Nowakowska E., Michalak S.S., COVID-19 – Disease Caused by SARS-CoV-2 Infection – Vaccine And New Therapies Research Development, „Postępy Mikrobiologii – Advancements of Microbiology” 2020, t. 59, nr 3.
  41. Oliveira B. i in., Burial grounds’ impact on groundwater and public health: an overview: Burial grounds impact, „Water and Environment Journal” 2013, t. 27, nr 1.
  42. Omonisi A.E., How COVID-19 pandemic is changing the Africa’s elaborate burial rites, mourning and grieving, „The Pan African Medical Journal” 2020, t. 35, nr 2.
  43. Ostrowska A., Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2005
  44. Parsapajouh S., Terrier M., Cemeteries and tombs in the Muslim worlds at the crossroads of religious, political and memorial issues: an introduction, „Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée” 2019, nr 146.
  45. Pietkiewicz-Pareek B., Wpływ pandemii COVID-19 na dynamikę tradycyjnej rodziny połączonej „joint family” w Indiach, 2021.
  46. Pohl A., Reakcja na pandemię COVID-19 w Ameryce Południowej. Przypadek Brazylii i Chile [w:] Unilateralny i multilateralny wymiar polityk zdrowotnych państw w warunkach globalnej pandemii SARS-CoV-2, FNCE Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2021.
  47. Prajapati V.N., Bhaduri S., Human Values in Disposing the Dead: An Inquiry into Cremation Technology, „Journal of Human Values” 2019, t. 25, nr 1.
  48. Pruszyński J.J., Grabowska-Grzyb A., Potrzeby i oczekiwania prawosławnych chrześcijan w czasie choroby i schyłkowego okresu życia, „Gerontologia Polska” 2007, t. 15, nr 4.
  49. Robinson G.M., Dying to Go Green: The Introduction of Resomation in the United Kingdom, „Religions” 2021, t. 12, nr 2.
  50. Sakowicz E., Ciało ludzkie w pozachrześcijańskich tradycjach religijnych, „Forum Teologiczne” 2009, nr 10.
  51. Sharma M., Dikshit O., Comprehensive Study on Air Pollution and Green House Gases (GHGs) in Delhi (Final Report: Air Pollution component) [w:] IIT Kanpur, Delhi Pollution Control Committe and Departament of Environment, IIT Kanpur, Delhi Pollution Control Committe and Departament of Environment 2016.
  52. Skotak K., Oddziaływanie pyłu zawieszonego na środowisko [w:] A. Degórska, K. Juda­‑Rezler, B. Toczko (red.), Pyły drobne w atmosferze: kompendium wiedzy o zanieczyszczeniu powietrza pyłem zawieszonym w Polsce,, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2016.
  53. Sobańska D., Rozwiązania polskie w sprawie pochówków, „Przegląd Prawa Publicznego” 2016, nr 3.
  54. Strucińki P. i in., Dioksyny a bezpieczeństwo żywności, „Rocznik Państwowego Zakładu Higieny” 2011,
  55. t. 62, nr 1.
  56. Vastergaard L.S. i in., Excess all-cause mortality during the COVID-19 pandemic in Europe – preliminary pooled estimates from the EuroMOMO network, March to April 2020, „Eurosurveillance”, nr 25(26).
  57. Vidua R.K. i in., Dead body management amidst global pandemic of COVID-19, „Medico-Legal Journal” 2020, t. 88, nr 2.
  58. Walendziak P., Kremacja i inhumacja w kulturach świata oraz obrzędach chrześcijańskiego pogrzebu, „Collectanea Theologica” 2013, nr 83/3.
  59. Waniowski P., Możliwości rozwoju marketingu funeralnego w Polsce w świetle uwarunkowań kulturowych, „Marketing i Zarządzanie” 2018, nr 2.
  60. White R., Ecocentrism and criminal justice, „Theoretical Criminology” 2018, t. 22, nr 3.
  61. Woźniak J., Kremacja w rozwoju historycznym i nauce Kościoła, „Teologia i Człowiek” 2018, t. 40, nr 4.
  62. Wyk van Y., Ubomba-Jaswa E., Dippenaar M.A., Potential SARS-CoV-2 contamination of groundwater as a result of mass burial: A mini-review, „Science of The Total Environment”, 8.2022, t. 835.
  63. Yaacoub S. i in., Safe management of bodies of deceased persons with suspected or confirmed COVID-19: a rapid systematic review, „BMJ Global Health” 2020, t. 5, nr 5.
  64. Żychowski J., Wpływ masowych grobów z I i II wojny światowej na środowisko przyrodnicze, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2008.
  65. Projekt ustawy o zmianie ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych (EW-020-387/21).
  66. Przepisy wprowadzające ustawę o cmentarzach i chowaniu zmarłych (UD277).
  67. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 25 sierpnia 1959 r. w sprawie określenia jakie tereny pod względem sanitarnym są odpowiednie na cmentarze (Dz.U. Nr 52 poz. 314 i 315).
  68. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 kwietnia 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz.U. poz. 585).
  69. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz.U. 2001 Nr 153 poz. 1783).
  70. Ustawa z dnia 17 marca 1932 r. o chowaniu zmarłych i stwierdzaniu przyczyn zgonu (Dz.U. 1932 Nr 35 poz. 359).
  71. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. 1959 Nr 11 poz. 62).
  72. Census 2011, https://www.census2011.co.in/religion.php [dostęp: 20.02.2023].
  73. Data UN, https://data.un.org/en/iso/in.html [dostęp: 20.02.2023].
  74. Gocłowska-Bolek J., Pandemia koronawirusa w krajach najbiedniejszych, https://cwid.uw.edu.pl/pandemia-koronawirusa-w-krajach-najbiedniejszych/ [dostęp: 21.10.2022].
  75. Halder R., NGT targets wood use for funeral fires in cremation grounds, https://www.hindustantimes.com/delhi/ngt-targets-wood-use-for-funeral-fires-in-cremation-grounds/story-XLAHeiDZSLVGzw2m734qyN.html [dostęp: 18.10.2022].
  76. Jędrzejczyk A., Koronawirus. Rodziny dostają ciała zmarłych w zamkniętych trumnach – RPO do MZ, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/koronawirus-zamknieta-trumna-covid-19-rpo-do-mz [dostęp: 24.10.2022].
  77. Komisja Europejska, Środowisko: wytyczne w celu ograniczenia zasklepienia gleby, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/IP_12_361?fbclid=IwAR2Hwbr08gxh1iVBzo92acio_yHkHQ9bDWKNcld18vCkNMBHsxNbCxSbXQw [dostęp: 25.10.2022].
  78. Kumari S., The Unheard Plight of Funeral Workers Amid COVID-19, https://studentstruggle.in/unheard-plight-of-funeral-workers-in-the-time-of-covid-19/ [dostęp: 27.10.2022].
  79. Ministério da Saúde, Painel Coronavirus, https://covid.saude.gov.br/ [dostęp: 22.10.2022].
  80. Mordant A., Trying to be green? Try bio-cremation, https://www.reuters.com/article/environment-cremation-idUSN2533188520091201 [dostęp: 22.10.2022].
  81. Oksiuta A., Rekordowa liczba śmierci i kremacji. Ponad pół miliona pogrzebów w ubiegłym roku, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1047689%2Crekordowa-liczba-smierci-i-kremacji-ponad-pol-miliona-pogrzebow-w-ubieglym [dostęp: 10.10. 2022].
  82. Opinia z 30 czerwca 2022 r. o projekcie ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, https://www.gov.pl/web/radalegislacyjna/opinia-z-30-czerwca-2022-r-o-projekcie-ustawy-o-cmentarzach-i-chowaniu-zmarlych [dostęp: 23.10.2022].
  83. Our World in Data, https://ourworldindata.org/grapher/number-of-deaths-per-year?time=earliest..latest [dostęp: 20.02.2023].
  84. Phillips T., Bolsonaro says he „wouldn’t feel anything” if infected with COVID-19 and attacks state lockdowns, https://www.theguardian.com/world/2020/mar/25/bolsonaro-brazil-wouldnt-feel-anything-covid-19-attack-state-lockdowns [dostęp: 23.10.2022].
  85. Potter G., What is green criminology?, http://www.greencriminology.org/monthly/WhatIsGreenCriminology.pdf [dostęp: 15.10.2022].
  86. Recompose, https://recompose.life/ [dostęp: 23.10.2022].
  87. The Cremation Society, International Statistics 2020, https://www.cremation.org.uk/International-cremation-statistics-2019 [dostęp: 10.10.2022].
  88. Wilk P., W kolejce do grobu. Pogrzeby w pięć minut, bez bliskich, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/1952240,1,w-kolejce-do-grobu-pogrzeby-w-piec-minut-bez-bliskich.read dostęp: 21.10.2022].
  89. World Health Organization, https://covid19.who.int/table [dostęp: 27.10.2022].
  90. World Health Organization, WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard, https://covid19.who.int/ [dostęp: 21.11.2022].
  91. World Health Organization, WHO Coronavirus (COVID-19) pandemic, https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 [dostęp: 22.11.2022].
  92. Yeung J., As Covid sweeps India, experts say cases and deaths are going unreported, https://edition.cnn.com/2021/04/27/india/india-covid-underreporting-intl-hnk-dst/index.html [dostęp: 27.10.2022].
  93. Yeung J., Ward C., As India’s crematoriums overflow with COVID victims, pyres burn through the night, https://www.cnn.com/2021/04/29/india/india-covid-deaths-crematoriums-intl-hnk-dst/index.html [dostęp: 18.10.2022].