Abstrakt
Zalegalizowanie spółki o jednym wspólniku doprowadziło przede wszystkim do podważenia tradycyjnej koncepcji pojęcia spółki, traktującej ją jako szczególny rodzaj umowy. Według tej koncepcji, spółka ukształtowana jako forma prawna współpracy co najmniej dwóch osób, które dzięki łączącej je więzi prawnej i w braku rozbieżnych interesów wspólnie dążą do osiągnięcia zamierzonego celu, stanowi umowne zrzeszenie osób. Współpraca uczestników tego stosunku cywilnoprawnego oparta jest na zawartej między nimi umowie spółki. Wzorem wszystkich obowiązujących aktualnie form prawnych spółek była rzymska societas, której podstawę stanowił wzajemny związek dwóch lub więcej osób, zobowiązujących się razem dążyć do osiągnięcia wspólnych celów. Uczestników takiej wspólnoty łączyła więź prawna oparta na solidarności, braterstwie i zaufaniu. Była to więź przede wszystkim osobista, choć nie pozbawiona cech więzi majątkowej. Współczesne formy prawne spółek stanowią rozwinięte i udoskonalone formy rzymskiej societas, choć w znacznym stopniu odbiegają już od swojego prototypu (dotyczy to przede wszystkim spółek kapitałowych, które utraciły osobowy charakter). Wspólną jednak konstrukcją prawną wszystkich typów i rodzajów spółek mimo różnic co do ich charakteru prawnego, pozostawała umowa, jako akt kreujący do życia spółkę. Jeśli więc przyjmie się, iż spółka stanowi umowny związek dwóch lub więcej osób, które w braku rozbieżnych interesów wspólnie dążą do osiągnięcia określonego celu, to istotę spółki sprowadza się do zrzeszenia osób.
- Żabiński w swoim opracowaniu nt. jednoosobowej spółki kapitałowej stwierdził, iż ,,istotą każdej spółki jest zrzeszenie. Pojęcie zaś zrzeszenia stanowi przeciwieństwo jednostkowości. Należy więc wnioskować, iż pojęcie spółki jednoosobowej zawiera w sobie contradicto in adiecto. Podobnie o istocie spółki wyrażał się S. Janczewski. Stwierdził on: ,,z punktu widzenia gospodarczego spółka jest zrzeszeniem dwóch lub więcej osób, mających na celu wspólne prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego, bądź też osiągnięcie wspólnego celu gospodarczego w inny sposób''. Natomiast ,,z prawnego punktu widzenia spółka jest przede wszystkim umową''.
Tak też najstarsza teoria pojęcia spółki, tzw. teoria kontraktowa przyjmowała, iż podstawą powstania i następnie istnienia każdej spółki, jak też wszelkich wzajemnych stosunków między wspólnikami oraz między spółką a jej wspólnikami jest umowa. Spółka nie jest więc niczym innym niż szczególną odmianą umowy cywilnoprawnej. Jej istotą zaś jest zrzeszanie osób. Teoria ta podkreśla więc przede wszystkim charakter korporacyjny spółki.
Konkurencyjna teoria pojęcia spółki, współczesna teoria instytucjonalna, traktuje spółkę jako instytucję, organizację, która uniezależnia się od swoich założycieli zachowuje swoją tożsamość niezależnie od zmian składu osobowego w spółce. W tym ujęciu spółka jest odrębną osobą prawną - instytucją, która może zostać utworzona zarówno przez jedną, jak i więcej osób. Spółka jako instytucja, odrębna od swoich założycieli osoba prawna traci charakter szczególnego stosunku umownego. Wola jej założycieli lub jednego założyciela odgrywa niewątpliwie w dalszym ciągu podstawową rolę przy jej powstaniu, zostaje jednak ograniczona przepisami bezwzględnie obowiązującymi, regulującymi dany typ spółki. Dokonanie wyboru określonej formy prawnej spółki wiąże się z koniecznością przestrzegania sprecyzowanych ustawowo wymagań regulujących dany typ spółki, na brzmienie których założyciele spółki nie mają już wpływu. Wprawdzie spółka jako instytucja pozostawać może nadal zrzeszeniem osób, jednak skład, ilość, jak też zmiany w składzie wspólników nie mają wpływu na jej byt prawny, jako odrębnej osoby prawnej. Niewykluczone jest więc, aby decyzję o powołaniu do życia spółki-instytucji podejmowała tylko jedna osoba, jak też aby funkcjonowała ona przy jednym tylko wspólniku. Teoria instytucjonalna stworzyła więc teoretyczne podstawy powstawania i funkcjonowania spółek o jednym wspólniku.
W ramach poszukiwania formy prawnej dla indywidualnego przedsiębiorstwa w doktrynie konkurowały dwie koncepcje jego organizacji. W ujęciu pierwszej z nich spółka jest formą organizacyjnoprawną przedsiębiorstwa, pozwalającą na prawne wyodrębnienie, zorganizowanie i istnienie organizmu gospodarczego, jakim jest przedsiębiorstwo. Według tej koncepcji przedmiotem prawa o spółkach jest przede wszystkim przedsiębiorstwo utworzone w formie spółki, czyli przedsiębiorstwo spółkowe (entreprise sociétaire), natomiast forma prawna spółki stanowi jego szatę prawną. Jawi się jako zespół zasad i mechanizmów prawnych, dzięki którym możliwe jest prawne wyodrębnienie przedsiębiorstwa. Nie jest przy tym istotne, czy przedsiębiorstwo, w ujęciu ekonomicznym, stanowi własność jednej czy kilku osób' W ten sposób forma prawna spółki może być również wykorzystana jako forma prawna organizacji indywidualnego przedsiębiorstwa.
Druga koncepcja a organizacji indywidualnego przedsiębiorstwa, przedstawiana w związku z poszukiwaniem formy prawnej, z którą związany byłby przywilej ograniczonej odpowiedzialności dla indywidualnego przedsiębiorstwa, to koncepcja majątku celowego. W jej ujęciu możliwe jest wyodrębnienie określonej masy majątkowej, z majątku osobistego indywidualnego przedsiębiorcy, celem zorganizowania go w formie indywidualnego przedsiębiorstwa i tym sposobem ograniczenia odpowiedzialności za zobowiązania związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Przy okazji dyskusji toczących się nad koniecznością zapewnienia indywidualnemu przedsiębiorcy takiej formy prawnej prowadzenia działalności, która zapewniałaby mu przywilej ograniczonej odpowiedzialności, wysuwano więc dwie propozycje. obok lub w zamian formy prawnej spółki z o.o. o jednym wspólniku, podnoszono propozycję stworzenia specjalnej formy prawnej, jednoosobowego przedsiębiorstwa z ograniczoną odpowiedzialnością.
Wprawdzie koncepcja majątku celowego zyskała wielu zwolenników w doktrynie, w efekcie końcowym w większości przypadków dokonano wyboru formy prawnej spółki z o.o. dla indywidualnego przedsiębiorstwa. Wybrano formę prawną powszechnie znaną i cenioną za elastyczność przepisów regulujących ustrój i funkcjonowanie, pozwalającą bez konieczności transformacji, w ramach tej samej struktury prawnej, na zmiany składu osobowego, czyli przechodzenie od formy jednoosobowej do formy wieloosobowej. Formę prawną, która zapewnia przywilej ograniczonej odpowiedzialności jedynemu wspólnikowi i jednocześnie poddaną przepisom chroniącym nienaruszalność interesów wierzycieli spółki.
Wprowadzenie nowej formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej wiązałoby się przede wszystkim z koniecznością przeprowadzenia szerszej reformy prawa gospodarczego. Nie można wprawdzie wykluczać w przyszłości wprowadzenia do naszego systemu prawnego nowej, specjalnej formy prawnej, którą byłoby indywidualne przedsiębiorstwo z o.o. jako formy alternatywnej wobec jednoosobowej spółki. Struktura organizacji tej formy prawnej prowadzenia przedsiębiorstwa przez jedną osobę nie stwarzałaby tych problemów, które kreuje fakt występowania jednego -tylko wspólnika w strukturze organizacyjnej przewidzianej dla osoby prawnej o charakterze korporacyjnym, jaką jest spółka. Z drugiej jednak strony, uwzględniając wskazane powyżej cechy charakteryzujące spółkę z o.o. (m.in. powszechność oraz elastyczność formy), należy uznać za słuszny wybór funkcjonującej już w polskim systemie prawnym formy prawnej spółki z o.o. dla indywidualnego przedsiębiorstwa, dokonany przez polskiego ustawodawcę, przy założeniu możliwości wprowadzenia formy prawnej indywidualnego przedsiębiorstwa z o.o.
The legalisation of the one-partner company has led, above all, to undermining of the traditional conception of the notion of a company, regarding it as a special type of contract. According to this concept, a company established as a legal form of cooperation between two or more persons who, through a legal bond between them and in the absence of divergent interests, jointly pursue an objective, constitutes a contractual association of persons. The cooperation of partners in this civil law relationship is based on the partnership agreement concluded between them. The model for all current legal forms of companies was the Roman societas, based on a mutual relationship between two or more persons who undertook together to pursue common goals. The participants in such a community were bound together by a legal bond based on solidarity, fraternity and trust. It was primarily a personal bond, although not without the characteristics of a property bond. Modern legal forms of companies are developed and refined forms of the Roman societas, although they have already diverged significantly from their prototype (this is especially true of capital companies, which have lost their personal character). However, the common legal construct of all types and kinds of companies, despite differences as to their legal nature, remained the contract as the act establishing the company. Therefore, if one accepts that a company is a contractual association of two or more persons who, in the absence of divergent interests, jointly pursue a specific objective, then the essence of a company is reduced to an association of persons.
Z. Żabiński, in his study on the single-partner capital company, states that the essence of any company is association. The notion of association, on the other hand, is the opposite of individuality. It must therefore be concluded that the concept of a single-member company contains contradicto in adiecto. S. Janczewski expressed a similar view of the substance of the company. He states: “from an economic point of view, a company is an association of two or more persons for the purpose of jointly carrying on a profit-making enterprise or otherwise pursuing a common economic purpose”. On the other hand, ''from a legal point of view, a company is first and foremost a contract''.
Thus, the oldest theory of the concept of a company, the so-called contractual theory, assumed that the basis for the establishment and subsequent existence of any company, as well as all mutual relations between partners and between the company and its partners, is the contract. A company is therefore nothing more than a special variant of a civil law contract. Its essence is to bring people together. The theory therefore primarily emphasises the corporate nature of the company.
A competing theory of the concept of the company, contemporary institutional theory, considers the company as an institution, an organisation that is independent of its founders and retains its identity regardless of changes in the composition of the company. In this view, a company is a separate legal entity – an institution that can be formed by either one or more persons. The company as an institution, a legal entity separate from its founders, loses the character of a special contractual relationship. The will of its founders or a single founder undoubtedly continues to play a fundamental role in its formation, but is limited by the mandatory provisions governing the type of company in question. The choice of a particular legal form of company entails compliance with the statutorily specified requirements governing the type of company, the wording of which is no longer under the company founders' control. Although the company as an institution may continue to be an association of persons, the composition, number and changes in the composition of the shareholders do not affect its legal existence as a separate legal entity. It is therefore not impossible that the decision to establish an institution company is made by only one person and that it functions with only one partner. Institutional theory thus provided the theoretical basis for the formation and operation of single shareholder companies.
In the search for a legal form for the individual enterprise, two concepts of its organisation competed in the doctrine. In terms of the former, a company is an organisational and legal form of a business that allows for the legal separation, organisation and existence of an economic organism such as a business. According to this concept, the subject matter of company law is primarily an enterprise created in the form of a company, i.e. a company enterprise (entreprise sociétaire), while the legal form of the company constitutes its legal character. It appears as a set of legal principles and mechanisms through which a company can be legally separated. In doing so, it is irrelevant whether the company, in economic terms, is owned by one or several persons. This way, the legal form of a company can also be used as the legal form of organisation of an individual enterprise.
Another concept of the organisation of an individual enterprise, put forward in connection with the search for a legal form with which the privilege of limited liability for an individual enterprise would be associated, is that of a special-purpose estate. In its view, it is possible to separate a specific mass of assets, from the personal assets of an individual entrepreneur, in order to organise it as an individual business and thereby limit liability for business-related liabilities.
Taking the opportunity of discussions on the need to provide the individual entrepreneur with a legal form of business that would give them the privilege of limited liability, two proposals were therefore put forward. In addition to or instead of the legal form of a limited liability company with a single shareholder, a proposal was raised to create a special legal form, the single-member limited liability company.
Although the concept of a special-purpose asset has gained many supporters in the doctrine, the end result is that the legal form of a limited liability company for an individual company has been chosen in most cases. The legal form chosen is one that is widely known and valued for the flexibility of the rules governing the organisation and functioning, allowing, without the need for transformation, within the same legal structure, for changes in membership, i.e. moving from a single-member form to a multi-member form. A legal form that provides the privilege of limited liability to the sole partner and, at the same time, subject to provisions that protect the inviolability of the interests of the company's creditors.
The introduction of a new legal form of doing business would first and foremost involve a broader reform of business law. Admittedly, the introduction of a new, special legal form into our legal system in the future cannot be ruled out, which would be the individual limited liability company as an alternative form to the single-partner company. The organisational structure of this legal form of running a business by a single person would not create the problems posed by the fact that there is only a single partner in the organisational structure planned for a corporate body such as a company. On the other hand, however, taking into account the characteristics of the limited liability company indicated above, (including the universality and flexibility of form), the Polish legislator's choice of the legal form of a limited liability company for an individual enterprise, which is already functioning in the Polish legal system, should be regarded as correct.
