Abstrakt
Wraz ze zmianą w 1988 r. przepisu art. 158 k.h. w polskim systemie prawnym stworzona została prawna możliwość tworzenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez jedną osobę, fizyczną lub prawną. Przed powyższą zmianą przepisów możliwość tworzenia spółki przez jedną osobę była ograniczona. Dotyczyła wyłącznie spółek akcyjnych, których jedynym założycielem mógł być Skarb Państwa lub związek samorządu terytorialnego (teraz organ samorządu terytorialnego). Obecnie, wraz z zalegalizowaniem jednoosobowej spółki z o.o. i przyjęciem formy prawnej spółki akcyjnej lub z o.o. dla przedsiębiorstw państwowych w procesie ich komercjalizacji i prywatyzacji, spółka o jednym wspólniku nabrała szczególnego znaczenia gospodarczego.
Spółka jednoosobowa nie jest pojęciem nowym, choć niewątpliwie jest instytucją prawną nową Z punktu legalności jej funkcjonowania, a przede wszystkim dopuszczalności tworzenia spółki jednoosobowo ab initio. Nie jest natomiast kwestionowany fakt korzystania z formy prawnej spółki jednoosobowej w praktyce życia gospodarczego, mimo braku wyraźnych przepisów zezwalających na jej istnienie.
W doktrynie zarówno obcej, jak i polskiej wskazuje się na powszechne użycie formy prawnej spółki przez jedną osobę, jako formy prawnej przedsiębiorstwa, mimo braku przepisów zezwalających na tworzenie jednoosobowo spółki. Powstawały bowiem wtórne jednoosobowe spółki sensu stricto oraz jednoosobowe spółki sensu largo. Zwraca więc uwagę fakt, że spółka o jednym wspólniku rozwijała się przede wszystkim praetern legem lub w formie zakamuflowanej wręcz contra legem. Niewątpliwie spółka jednoosobowa jest instytucją prawa zwyczajowego, ukształtowaną przez praktykę życia gospodarczego w ramach poszukiwań takiej formy prawnej dla indywidualnego przedsiębiorstwa, która gwarantowałaby indywidualnemu przedsiębiorcy przywilej ograniczonej odpowiedzialności. Praktycznie jednak zalegalizowanie możliwości jednoosobowego zakładania spółki z o.o. w wyniku trwającego od lat 80. procesu stanowiło w większości państw uznanie stanu faktycznego – akceptację funkcjonujących już wtórnych spółek jednoosobowych przy jednoczesnym zalegalizowaniu jednoosobowych spółek powstających ab initio.
Zwrócić przy tym należy uwagę na to, iż proces legalizacji jednoosobowej spółki przede wszystkim z ograniczoną odpowiedzialnością, rozpoczęty w latach 80., objął wszystkie państwa Unii Europejskiej. Na taki stan prawny znaczący wpływ miało przyjęcie w 1989 roku przez Radę EWG XII dyrektywy z zakresu prawa o spółkach, zobowiązującej państwa członkowskie do wprowadzenia niezbędnych zmian w przepisach w celu zalegalizowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o jednym wspólniku. Do uchwalenia tej dyrektywy przyczyniła się m.in. chęć usunięcia rozbieżności istniejących w przepisach krajowych państw członkowskich, które były następstwem legalizacji jednoosobowej spółki w niektórych z państw.
Zalegalizowanie możliwości zakładania spółki przez jedną osobę, wprawdzie jak dotąd w zakresie prawie nieograniczonym w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i w ograniczonym zakresie - spółki akcyjnej, stanowiło więc odpowiedź na potrzeby życia gospodarczego. Konstrukcyjnie zaś było możliwe tylko wobec określonych form prawnych spółek. Istnienie i funkcjonowanie spółki o jednym wspólniku możliwe jest tylko w przypadku spółek o odrębnej podmiotowości prawnej, cechujących się zasadą zmienności składu osobowego, czyli spółek kapitałowych.
With the 1988 amendment of Article 158 of the Polish Commercial Code, the legal possibility for a single person, natural or legal, to form a limited liability company was created in the Polish legal system. Prior to the above regulatory change, the possibility for one person to form a company was limited. It applied only to joint-stock companies whose sole founder could be the State Treasury or a local government association (now a local government body). Nowadays, with the legalisation of the single-member limited liability company and the adoption of the legal form of the joint-stock or limited liability company for state-owned enterprises in the process of their commercialisation and privatisation, the single-member company has acquired a special economic significance.
The single-member company is not a new concept, although it is undoubtedly a new legal institution from the point of view of the legality of its operation and, above all, the permissibility of forming a one-man company ab initio. What is not disputed, however, is the fact that the legal form of the single-member company has been used in the practice of business life, despite the absence of explicit provisions allowing for its existence.
Both foreign and Polish doctrine points to the widespread use of the company form by a single person as the legal form of a company, despite the lack of provisions allowing the formation of a company by a single person. Indeed, secondary single-member companies sensu stricto and single-member companies sensu largo were created. It is therefore noteworthy that the single-member company developed primarily praetern legem or in a camouflaged form even contra legem. Undoubtedly, the single-member company is a common law institution, shaped by the practice of economic life as part of the search for a legal form for an individual enterprise that would guarantee the individual entrepreneur the privilege of limited liability. Practically, however, the legalisation of the possibility of single-member limited liability company formation as a result of a process that had been ongoing since the 1980s represented, in most countries, a recognition of the status quo – an acceptance of secondary single-member companies already in operation while legalising single-member companies formed ab initio.
In doing so, it should be noted that the process of legalising the single-member company primarily with limited liability, which began in the 1980s, has spread to all countries in the European Union. This legal state of affairs was significantly influenced by the EEC Council's adoption of the Twelfth Company Law Directive in 1989, obliging Member States to make the necessary legislative changes to legalise the single-member limited company. One of the factors that contributed to the enactment of this directive was the desire to remove the discrepancies that existed in the national laws of the Member States following the legalisation of the single-member company in some of the countries.
The legalisation of the possibility for a single person to set up a company, admittedly to an almost unlimited extent so far for a limited liability company and to a limited extent for a joint stock company, was therefore a response to the needs of economic life. From the structural point of view, on the other hand, it was only possible in relation to certain legal forms of companies. The existence and operation of a company with a single member is only possible in the case of companies with a separate legal entity characterised by the principle of variability of composition, i.e. capital companies.
