Roszczenia zwrotne w prawie alimentacyjnym

Abstrakt

W stosunkach prawnomajątkowych roszczenia regresowe (zwrotne) spełniają doniosłe funkcje. W odniesieniu do zobowiązań solidarnych celem regresu jest dokonanie repartycji ciężaru długu lub korzyści wy­nikających ze świadczenia. Cel roszczenia zwrotnego określa się także jako przesunięcie pewnych wartości majątkowych z majątku dłużnika do majątku osoby, „która będąc lub nie będąc dłużnikiem, odpowiadając lub też nie odpowiadając za dług, zapłaciła go wierzycielowi". Taką właśnie próbę syntetycznego ujęcia istoty regresu usprawiedliwia spo­tykane w literaturze określanie tym mianem wszelkich roszczeń o cha­rakterze wyrównawczym, a nawet odszkodowawczym .

Ze względu na konstrukcję prawną instytucji regresu wskazuje się na dwie podstawowe grupy: roszczenia oparte na subrogacji (cessio legis) oraz roszczenia oparte na wstąpieniu w prawa zaspokojonego wierzy­ciela. W prawie cywilnym istnieją przepisy, które expressis verbis re­gulują instytucję subrogacji, a w tym i wypadki subrogacji ustawowej (np. art. 518 § 1-3, art. 828 § I i 2 k.c.), a ponadto i inne sytuacje po­wodujące powstanie roszczeń zwrotnych bądź między współdłużnikami so:idarnymi (art. 376 i 441 k.c.), bądź między podmiotami, których  powiedzialność nie jest solidarna, a oparta na innym sposobie rozliczeń, np. stosownie do udziałów w rzeczy wspólnej (art. 207 k.c.) albo stosow­nie do możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanych do mentacji w tej samej kolejności (art. 129 § 2 k.r.o.). Z instytucji regresu korzysta się także w innych aktach prawnych zwłaszcza z zakresu ubez­pieczeń majątkowych i osobowych, ubezpieczeń społecznych oraz w pra­wie pracy. Również w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ustawodawca przyznał roszczenie regresowe osobom, które w całości spełniły świad­czenia alimentacyjne za innego dłużnika, albo też świadczyły alimenty ponad zakres swego obowiązku (art. 140). Aktualny stan prawny w tej materii nie budzi wprawdzie takich wątpliwości, jakie istniały co do charakteru omawianych roszczeń na gruncie k.r. z 1950 r. oraz k.z., jednak swoisty charakter roszczeń alimentacyjnych i przesłanki ich powsta­nia wpływają również na swoistość regresu w omawianej dziedzinie.

Roszczenie regresowe w zakresie alimentacji unormowano w art. 140 k.r.o. Dotyczy on wszelkich roszczeń, jakie mogą powstać między zobo­wiązanymi do alimentacji członkami rodziny, a także wskutek dośtar­czenia środków utrzymania przez osobę nie zobowiązaną w ogóle do alimentacji ⁴. Na podstawie wymienionego przepisu uprawniony z tytułu regresu „może żądać zwrotu" od osoby, która powinna była spełniać świadczenie alimentacyjne. Ustawodawca odrzucił więc tę postać re­gresu, która polega na wstąpieniu w prawa zaspokojonego wierzyciela co jest w pełni uzasadnione przede wszystkim tzw. nieprzenoszalnością roszczeń alimentacyjnych⁵. Uprawnienie do żądania zwrotu dostarczo­nych alimentów ma: 1) osoba, która nie była do tego zobowiązana, po­nieważ nie łączy jej bądź żadna więź rodzinna, bądź też z więzi tej nie wynika obowiązek alimentacyjny względem osoby, której dostarczyła alimenty oraz 2) osoba zobowiązana do alimentacji w dalszej kolejności niż osoba, przeciwko której kieruje roszczenie zwrotne. W tyin wypadku art. 140 k.r.o. dodatkowo precyzuje okoliczności powstania obowiązku alimentacyjnego osoby zobowiązanej w dalszej kolejności, tj. niemożli­wość albo nadmierne utrudnienie przy uzyskaniu alimentów od zobo­wiązanych w bliższej lub tej samej kolejności. W związku z tym pojawia się •doniosłe zagadnienie kolejności obowiązku alimentacyjnego między członkami rodziny, a zwłaszcza relacji między obowiązkiem małżonków do zaspokajania własnych potrzeb i potrzeb całej rodziny a obowiązkiem _alimentacyjnym krewnych. Pewne swoiste cechy wykazuje obowiązek alimentacyjny między rodzicami a niesamodzielnymi dziećmi, a wskutek tego również swoistego charakteru nabiera także roszczenie zwrotne mię­-dzy rodzicami dziecka. Wydaje się, że problematykę regresu w stosun­kach alimentacyjnych należy omówić w odniesieniu do poszczególnych grup uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji. Dopiero po tej szcze­gółowej analizie będzie można sformułować wnioski co do charakteru prawnego regresu w omawianej dziedzinie prawa oraz wnioski w zakre­_sie funkcjonowania tej instytucji prawnej.