Abstrakt
Sąd może orzec separację mimo wyłącznej winy małżonka występującego z żądaniem, ponieważ k.r.o. takiej negatywnej przesłanki nie przewiduje. Może pojawić się pokusa uwzględnienia winy małżonka żądającego separacji w ramach sprzeczności żądania z zasadami współżycia społecznego. Trafny wydaje się pogląd sprzeciwiający się takiej wykładni art. 61-1 § 2 k.r.o., ponieważ usunięcie przesłanki winy było celowe, a nie stanowiło redakcyjnego zaniedbania. Przeniesienie tej przesłanki negatywnej do instytucji separacji prowadziłoby do zaostrzenia konfliktu małżeńskiego i osłabiałoby szansę na uratowanie małżeństwa.
Zgodne żądanie orzeczenia separacji jest tylko podstawą do zastosowania określonego trybu i uproszczenia postępowania dowodowego, podobnie jak art. 57 § 2 k.r.o. nakazuje sądowi zaniechać orzekania o winie, jeżeli małżonkowie zgodnie tego żądają.
Sformułowanie z art. 61-1 § 3 k.r.o. "zgodne żądanie" i z art. 567-1 § 1 k.p.c. "zgodny wniosek" należy odnosić nie tylko do wspólnego wniosku w postaci pisma procesowego, lecz także do wniosku jednego z małżonków i zgodnego żądania drugiego małżonka wyrażonego w piśmie procesowym złożonym przed pierwszą rozprawą, jak i w czasie tej rozprawy. Taka wykładnia wydaje się odpowiadać intencji ustawodawcy, a ponadto nie wpływa ona na zmianę właściwości sądu ani nie przewleka postępowania.
Niezależność obu instytucji prawnych (separacji i rozwodu) polega na tym, że każde z żądań sąd rozpoznaje według przewidzianych dla nich przesłanek, tzn. że w razie zaistnienia zupełnego i trwałego rozkładu pożycia sąd na żądanie małżonka orzeka rozwód, mimo że drugi małżonek żąda separacji. Jeżeli natomiast sąd nie może orzec rozwodu, ponieważ nie występuje przesłanka trwałości rozkładu pożycia, albo pojawia się sprzeczność żądania rozwodu z zasadami współżycia społecznego, bądź żąda go małżonek wyłącznie winny, sąd rozpatruje żądanie separacji.
W razie orzeczenia separacji w procesie obowiązek alimentacyjny małżonka niewinnego lub współwinnego rozkładu pożycia jest powiązany z przesłanką niedostatku drugiego małżonka. Natomiast obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego pojawia się nawet mimo braku niedostatku, jeżeli wskutek separacji istotnie pogorszyła się sytuacja materialna małżonka niewinnego. Postulat rekryminacji względem małżonka wyłącznie winnego dotyka więc także małżonków żądających separacji. Nie odnosi się on jednak do małżonków, którzy zgodnie żądali zaniechania ustalenia winy (art. 57 k.r.o.) albo którzy wnieśli zgodny wniosek o orzeczenie separacji. W takich wypadkach następują skutki takie, jakby żaden z małżonków nie ponosił winy i w konsekwencji obowiązek alimentacyjny jest powiązany z przesłanką niedostatku małżonka uprawnionego.
Sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem. Wydawałoby się, że skoro małżonkowie żądają zgodnie zniesienia separacji, ich pojednanie jest okolicznością wyłączającą ingerencję sądu w wewnętrzne sprawy rodziny. Optymizm ustawodawcy jest jednak bardzo ostrożny w odniesieniu do prawidłowego ukształtowania relacji dziecka z rodzicami; od sądu wymaga się ponownego zbadania sposobu wykonywania obowiązków rodzicielskich po ustaniu separacji. Ostrożność tę uzasadnia fakt, że sąd orzekając separację, ustalił już sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, np. w ten sposób, że pieczę nad dzieckiem powierzył jednemu z małżonków i wyznaczył określone obowiązki i uprawnienia drugiego z małżonków. Przy zniesieniu separacji automatyczny powrót do poprzedniej sytuacji może nie w każdym wypadku być zgodny z dobrem dziecka, zwłaszcza gdy separacja małżonków trwała długi czas.
Samo prawomocne orzeczenie o zniesieniu separacji powoduje ustanie przymusowego ustroju rozdzielności majątkowej. Małżonkowie mogą być jednak zainteresowani w dalszym pozostawaniu w rozdzielności majątkowej i jeżeli złożą w tym celu zgodny wniosek, sąd nie może orzec inaczej, niż utrzymać nadal ten ustrój majątkowy. Nie ma on już jednak charakteru przymusowego i możliwa jest jego zmiana przez małżeńską umowę majątkową.
The court may pronounce separation despite the requesting spouse's sole fault, as the family and guardianship code does not provide for such a negative condition. There may be a temptation to take into account the fault of the spouse requesting separation as part of the contradiction of the request with the principles of comity. The view against such an interpretation of Article 61-1(2) of the family and guardianship code appears to be correct, as the removal of the fault premise was deliberate and not an editorial omission. Transferring this negative premise to the institution of separation would lead to an exacerbation of the marital conflict and weaken the chance of saving the marriage.
A consensual request for a declaration of separation is only a basis for applying a certain procedure and simplifying the divorce procedure, just as Article 57 § 2 of the family and guardianship code instructs the court not to state the fault if the spouses consensually request it.
The wording of Article 61-1 § 3 of the family and guardianship code “consensual request" and from Article 567-1 § 1 of the code of civil procedure “consensual request" should refer not only to a joint request in the form of a pleading, but also to a request by one spouse and a consensual request by the other spouse expressed in a pleading before and during the first hearing. This interpretation appears to correspond to the intention of the legislator and, moreover, it does not change the jurisdiction of the court nor it delays the proceedings.
The independence of the two legal institutions (separation and divorce) lies in the fact that each of the requests is considered by the court according to the grounds provided, i.e. if there is a complete and permanent breakdown of the marriage, the court pronounces divorce at the request of the spouse, even though the other spouse requests separation. If, on the other hand, the court cannot pronounce a divorce on the grounds that the premise for the permanence of the relationship breakdown does not exist, or that the demand for divorce is contrary to the principles of social co-existence, or is requested by a spouse who is solely to blame, the court will consider the demand for separation.
In the event that separation is pronounced, the maintenance obligation of the innocent or guilty spouse is linked to the premise of deprivation of the other spouse. On the other hand, the maintenance obligation of the wholly guilty spouse arises even in the absence of deprivation, if the financial situation of the innocent spouse has materially deteriorated as a result of the separation. The postulate of recrimination against the solely guilty spouse therefore also affects spouses requesting separation. It does not, however, apply to spouses who have unanimously requested no determination of fault be made (Article 57 of the family and guardianship code) or who have filed a consensual application for a declaration of separation. In such cases, consequences follow as if neither spouse was at fault and, consequently, the maintenance obligation is linked to the condition of deprivation of the entitled spouse.
The court decides on parental authority over a joint minor child. It would seem that, since the spouses unanimously request that the separation be lifted, their reconciliation is a circumstance that excludes court interference in the internal affairs of the family. However, the legislator's optimism is very cautious with regard to the proper formation of the child's relationship with the parents; the court is required to re-examine the exercise of parental responsibilities after the separation has ceased. This caution is justified by the fact that the court, when pronouncing the separation, has already established the way in which parental authority is exercised, e.g. by entrusting custody of the child to one spouse and assigning certain duties and powers to the other spouse. When the separation is lifted, an automatic return to the previous situation may not in all cases be in the best interests of the child, especially if the separation of the spouses has lasted for a long time.
The final decision to terminate the separation itself results in the cessation of the forced separation of property regime. However, the spouses may have an interest in continuing the property separation and, if they make a consensual request to this effect, the court cannot rule otherwise than to continue this property regime. However, it is no longer coercive in nature and it is possible to change it by a matrimonial property agreement.
