Abstrakt
Ustawodawca pod pojęciem stosunek rodzicielstwa rozumiał więzy biologiczne, ale traktować je należy tylko jako regułę, od której w uzasadnionych przypadkach dopuszczalne są wyjątki. Jednym z nich, wprowadzonym z całą konsekwencją przez ustawodawcę, jest przypadek adopcji całkowitej dziecka. Przysposobiony nabywa nowy stan cywilny, tracąc jednocześnie dotychczasowy i to nieodwołalnie. Stosunek rodzice - dziecko jest stosunkiem prawnym.
Kobieta i mężczyzna, wyrażając zgodę na inseminację heterologiczną, nie tylko wyrażają zgodę na dokonanie zabiegu, lecz i na tego konsekwencje, a więc urodzenie się dziecka. Wola każdego z nich jest nakierowana na jego posiadanie. Zgoda na inseminację albo na implantację embrionu charakteryzuje się odwołalnością aż do chwili dokonania zabiegu: jej wyrażenie prowadzi do powstania nowego podmiotu prawa.
W przypadku inseminacji heterologicznej mąż matki uważany jest za ojca dziecka w oparciu o domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa (art. 62 § 1 k.r.o.). W tych wyjątkowych przypadkach, w których mimo wyrażenia uprzedniej zgody na inseminację mąż następnie wystąpiłby z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa, nie mogłoby ono odnieść powodzenia, jeśli powoływałby się tylko na fakt sztucznej inseminacji heterologicznej. Oddalenie powództwa powinno jednak nastąpić, nie jak to przyjął Sąd Najwyższy w uchwale z 1983 r., z uwagi na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego, lecz ze względu na status ojca (społecznego), nabyty przez wyrażoną zgodę na inseminację. Nie miałoby szans powodzenia powództwo o zaprzeczenie ojcostwa zgłoszone przez inne podmioty uprawnione w sytuacji wyrażenia zgody na inseminację heterologiczną przez męża matki. Jeśliby jednak w procesie o zaprzeczenie ojcostwa zostało udowodnione, że dziecko zostało poczęte nie w wyniku sztucznej inseminacji heterologicznej, lecz ciąża była następstwem naturalnego stosunku z innym mężczyzną, nie spełnione byłyby przesłanki nabycia statusu ojca przez męża matki, co mogłoby doprowadzić do zaprzeczenia ojcostwa.
Aprobując niedopuszczalność zaprzeczenia ojcostwa przez męża matki w sytuacji dokonania zabiegu inseminacji homologicznej bez jego zgody, nie należy tłumaczyć tego rozstrzygnięcia tylko, a może przede wszystkim tym, że dziecko pochodzi genetycznie od męża matki. Również w tym przypadku, jako że mamy do czynienia z nienaturalną prokreacją z wiążącym się z tym wpływem woli osób zainteresowanych na poczęcie dziecka, należałoby z wolą tą lub brakiem zgody wiązać określone konsekwencje prawne. Jednakże mimo braku zgody na inseminację za ojca prawnego dziecka należy uznać męża matki przede wszystkim z uwagi na ogólne założenia leżące u podstaw małżeństwa i obowiązki małżonków. Są oni obligowani do wspólnego pożycia (art. 23 k.r.o.), które w założeniu ma służyć realizacji prokreacyjnej funkcji małżeństwa.
Umowa [o zastępcze macierzyństwo] jest nieważna z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Czyni bowiem przedmiotem umowy urodzenie się człowieka i jego przekazanie innej osobie. Człowiek traktowany jako przedmiot umowy jest nie do pogodzenia z jego godnością (art. 23 k.c.). Strony takiej umowy przekraczają poza tym granice ważnego zobowiązywania się, albowiem system prawny nie zapewnia możliwości domagania się wydania dziecka do adopcji. Osoby zainteresowane, a takimi są niewątpliwie strony umowy o zastępcze macierzyństwo, mogą wpływać na ukształtowanie się stosunku prawnego rodzice - dzieci.
Skoro niedopuszczalne jest ustalenie pochodzenia dziecka adoptowanego całkowicie (może tutaj być mowa tylko o pochodzeniu genetycznym, bo stosunek prawny rodzice - dziecko jest ustalony), to w imię spójności systemu prawnego i równości praw wszystkich dzieci nie można takiego prawa przyznać np. dzieciom poczętym metodą sztuczną.
De lege ferenda byłbym skłonny przychylić się do argumentacji zwolenników tego prawa i optowałbym za jego wprowadzeniem do prawa polskiego. Prawo to nie powinno naruszać stosunku prawnego rodzice - dziecko.
The legislator understood biological ties as the term parenthood, but this should only be regarded as a rule, from which exceptions are allowed in justified cases. One of these, introduced systematically by the legislator, is the case of total adoption of a child. The adoptee acquires a new marital status while losing his or her previous one, and irrevocably so. The parent-child relationship is a legal relationship.
By consenting to heterologous insemination, a woman and a man are not only consenting to the procedure being performed, but also to its consequences, i.e. the birth of a child. The will of each of the partners is directed towards having said child. The consent for either insemination or embryo implantation is characterised by revocability up to the moment of the procedure: its execution leads to the emergence of a new legal subject.
In the case of heterologous insemination, the husband of the mother is considered the father of the child based on the presumption of the child's origin from the marriage (Article 62 § 1 of the Family and Guardianship Code). In those exceptional cases in which, despite having expressed prior consent to the insemination, the husband would subsequently take an action to deny his paternity, the action could not succeed if he only invoked the fact of artificial heterologous insemination. However, the claim should be dismissed, not as the Supreme Court acknowledged in its 1983 resolution, on the grounds that the claim was contradictory to the principles of social co-existence, but on the basis of the father's (social) status acquired by the consent to the insemination. An action intended to deny paternity, brought by other entitled parties in the situation of consent to heterologous insemination by the husband of the father, would have no chance of success. However, if it was proven in a paternity denial trial that the child was not conceived as a result of heterologous artificial insemination, but that the pregnancy was the consequence of natural intercourse with another man, the prerequisites for the acquisition of paternity status by the husband of the mother would not be met, which could lead to paternity denial.
While approving the inadmissibility of paternity denial by the husband of the mother in a situation where homologous insemination has been performed without his consent, this ruling should not be explained only, or perhaps primarily, by the fact that the child is genetically related to the husband of the mother. Also in this case, as we are dealing with non-natural procreation with the related impact of the will of the concerned persons on the conception of a child, certain legal consequences should be tied to this will or lack of consent. However, despite the lack of consent to insemination, the husband of the mother should be considered the legal father of the child primarily because of the general assumptions underlying the marriage and the duties of the spouses. They are obliged to co-habit (Article 23 of the Family and Guardianship Code), with the intention to fulfil the procreative function of marriage.
The [surrogacy] agreement is invalid as it is contradictory to the rules of social co-existence. It makes the birth of a human being and its transfer to another person the object of such an agreement. A human being treated as an object of an agreement is incompatible with his or her dignity (Article 23 of the Civil Code). The parties to such an agreement also exceed the limitations of a legal commitment, as the legal system does not provide for the possibility of demanding the surrender of a child for adoption. The interested persons, which the parties to a surrogacy agreement are clearly, can impact the formation of the parent-child legal relationship.
Since it is inadmissible to establish the origin of a child adopted totally (only genetic origin can be referred to here, since the parents-child legal relationship is established), such a right cannot be granted e.g. to children conceived through artificial methods in the name of the coherence of the legal system and the equality of rights of all children.
De lege ferenda, I would be inclined to follow the arguments of the proponents of this law and I would opt for its introduction into Polish law. This law right should not affect the parent-child legal relationship.
