Abstrakt
Obowiązek świadczenia pracy przy prowadzeniu zakładu przez współmałżonka może wypływać jedynie z obowiązku współdziałania dla dobra rodziny, a więc można go konstruować tylko w takich granicach, w jakich stanowi przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny. Poza powyższym wypadkiem należy przyjąć, iż małżonek obowiązany jest świadczyć pracę tylko w sytuacjach wyjątkowych (np. w razie choroby współmałżonka), a więc wtedy, gdy wykonywanie tej pracy można uważać za realizację kodeksowego obowiązku wzajemnej pomocy istniejącego między małżonkami.
Wyżej wskazana przesłanka istnienia obowiązku świadczenie pracy jest konieczna, ale niewystarczająca dla jego stwierdzenia. Druga przesłanka, która musi zaistnieć łącznie z pierwszą wyraża się w tym, że małżonek jest w stanie świadczyć pracę w zakładzie albo pomagać przy wykonywaniu zawodu przez współmałżonka. Decydują o tym takie okoliczności, jak: wykonywanie własnej pracy zawodowej przez małżonka, wychowywanie dzieci, stan zdrowia małżonka, umiejętności niezbędne do wykonywania pracy na rzecz współmałżonka.
Małżonek pracujący zawodowo nie ma obowiązku rezygnacji z wykonywania zatrudnienia i świadczenia pracy na rzecz współmałżonka.
W razie zaistnienia między małżonkami nieporozumień co do obowiązku wykonywania pracy w zakładzie albo pomocy w wykonywaniu zawodu przez współmałżonka, do jego rozstrzygnięcia władny byłby sąd na podstawie art. 24 k.r.o. Brak zadośćuczynienia przez małżonka obowiązkowi świadczenia pracy na rzecz współmałżonka przy prowadzeniu zakładu lub wykonywaniu zawodu mógłby znaleźć swoje odzwierciedlenie w zasądzeniu od tego małżonka odszkodowania za wyrządzoną szkodę realizowanego w toku postępowania o podział majątku wspólnego w ramach ustroju wspólności majątkowej albo na zasadach ogólnych, gdy małżonkowie pozostają w innym ustroju majątkowym.
Z modelem współczesnego małżeństwa sprzeczne byłoby przyjmowanie jako reguły odpłatności za każdą pracę świadczoną na rzecz współmałżonka. Wszelka okazjonalna pomoc, zwłaszcza w drobnych sprawach, nie powinna być wynagradzana. Wypływa ona przecież z obowiązku pomocy małżonkowi.
Problem odpłatności za pracę świadczoną na rzecz współmałżonka i wykonywanie obowiązku przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny nie pokrywają się. Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny może być realizowany także w postaci pracy zawodowej małżonka. Praca to może być wykonywana również na rzecz współmałżonka. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że obowiązek wykonywania pracy zawodowej wypływa z niemożności zaspokojenia potrzeb rodziny. Nie jest istotne, czy środki na utrzymanie tejże rodziny podchodzą ze świadczenia pracy na rzecz osób trzecich, pracy na rzecz współmałżonka czy też wykonywania wolnego zawodu albo prowadzenia własnego przedsiębiorstwa. Odpłatności za pracę świadczoną na rzecz współmałżonka nie można wiązać z wypełnianiem czy też niewypełnianiem obowiązku alimentacyjnego. Nie bez znaczenia dla tej oceny jest również fakt korzystniejszej pozycji małżonka w razie uznania odpłatności świadczonej przez niego pracy.
Przy określaniu obowiązku odpłatności za pracę świadczoną przez małżonka na rzecz współmałżonka należy kierować się założeniem, że małżonek powinien partycypować we wzroście wartości majątku będącym następstwem świadczenia przez niego pracy. Inaczej dochodziłoby do nie uzasadnionego uprzywilejowania jednego małżonka tylko z tej racji, że w czasie trwania dobrych stosunków między małżonkami jeden z nich nie zawarł z drugim stosownej umowy regulującej kwestie związane ze świadczoną pracą. Tak więc kryterium odpłatności za pracę nie powinno być świadczenie jej w zakresie przekraczającym obowiązek małżonka przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, lecz wzrost wartości majątku będący efektem świadczenia tej pracy.
W szeregu sytuacji możemy mieć do czynienia ze wzrostem wartości substancji majątku odrębnego, a nie z dochodem z tego majątku będącym następstwem świadczenia pracy przez małżonka na rzecz wpółmałżonka. Zajmując stanowisko, iż przyrost wartości majątku przypada jego właścicielowi należy jednocześnie zagwarantować małżonkowi świadczącemu pracę ochronę jego uzasadnionych interesów poprzez jej wynagrodzenie.
Przynależność przedsiębiorstwa do majątku odrębnego małżonka w ramach ustroju zwężonej wspólności majątkowej przy jednoczesnym nieobowiązywaniu art. 32 § 2 pkt 2 k.r.o. uzasadnia potrzebę wynagrodzenia pracy małżonka świadczonej w przedsiębiorstwie (zakładzie) współmałżonka.
The duty of work at an enterprise run and managed by a spouse may be dictated only from the duty of contributing to the family well-being, and thus it may be construed only within the limits, in which it constitutes such a contribution to the needs of the family. Apart from the above case, it should be assumed that the spouse is only obliged to provide work in exceptional situations (e.g. if the spouse falls ill), i.e. when the provision of such work can be regarded as the fulfilment of the codified obligation of mutual assistance existing between the spouses.
The aforementioned premise indicating the existence of the obligation to provide work is necessary, but not enough to claim that such an obligation exists. A second premise which must co-exist with the first one, is expressed in that the spouse is able to provide work at the enterprise or help the spouse in his or her profession. This is determined by circumstances such as the own professional work of the spouse, the raising of children, the spouse's health condition, and the skills necessary to perform the work for the spouse.
A working spouse is not obliged to give up his or her employment and provide work for his or her spouse.
In the event of a disagreement between the spouses regarding the obligation of the other spouse to work at the enterprise or to assist in the the profession of the other spouse, the court would hold jurisdiction to resolve it on the basis of Article 24 of the Family and Guardianship Code. A spouse's failure to satisfy his or her obligation to work for his or her spouse in the operation of an enterprise or in the exercise of a profession could be reflected in an award of compensation against that spouse for the damage caused, to be pursued in the course of proceedings for the division of joint property under the joint assets regime or under the general rules, if the spouses are in a different property regime.
It would be contrary to the model of modern marriage to accept payment for any work provided to a spouse as a rule. Any occasional assistance, especially in minor matters, should not be compensated. It results, after all, from the duty to assist one's spouse.
There is no overlap between the issue of payment for work provided to a spouse and the exercise of the duty to contribute to the needs of the family. The obligation to contribute to the needs of the family can also be fulfilled in the form of a spouse's professional work. Such work can also be provided for a spouse. However, it is important to note that the obligation to provide professional work flows from the inability to meet the needs of the family. It is irrelevant whether the means to support the family come from work provided for a third party, working for a spouse or pursuing a freelance profession or running an own business. The remuneration for work provided to a spouse cannot be linked to the fulfilment or non-fulfilment of a maintenance obligation. The fact that the spouse is in a more favourable position if the work he or she provides is recognised as being paid is also relevant to this assessment.
When determining the obligation to pay for work provided by a spouse to the other spouse, the presumption should be that the spouse should participate in the increase in the value of the property resulting from the his or her work. Otherwise, this would lead to an unjustified, privileged position of one spouse only because of the fact that he or she did not enter the relevant agreement regulating issues related to the provided work during a period of a good relation between the spouses. Thus, the criterion of compensation for the work should not be the provision of work exceeding the spouse's obligation to contribute to the needs of the family, but the increase in the value of the assets resulting from the provision of that work.
In a number of situations, we may be dealing with an increase in the value of the substance of separate property, rather than income from that property resulting from the spouse's provision of work to the other spouse. By taking the position that the increase in the value of the property lies with the property owner, the spouse providing work should also have protection of his or her legitimate interests by means of remuneration.
The fact that the enterprise is included in separate property of a spouse in a limited joint asset regime, with simultaneous inapplicability of Article 32(2)(2) of the Family and Guardianship Code, justifies the need to compensate the work of a spouse provided at an enterprise (business) of the other spouse.
