Nr 31 (2024)
Artykuły

Kamery nasobne a użycie siły w trakcie zatrzymania. Wyniki badań aktowych

Body-worn cameras and the use of force during arrest. Results of case file analysis

Zuzanna Ganczewska
Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Opublikowane 23.06.2025

Słowa kluczowe

  • kamery nasobne,
  • policja,
  • prawa człowieka,
  • zatrzymanie

Jak cytować

Kamery nasobne a użycie siły w trakcie zatrzymania. Wyniki badań aktowych: Body-worn cameras and the use of force during arrest. Results of case file analysis. (2025). Biuletyn Kryminologiczny, 31, 109-128. https://doi.org/10.37232/BK.2024F

Abstrakt

W ostatnich latach stopniowo w policji wprowadzane są kamery nasobne. Przyczynić się mają one zarówno do zapobiegania przypadkom nadużycia uprawnień przez funkcjonariuszy, jak i występowania agresji wobec nich skierowanej. Mają również pozwolić na dostarczenie wartościowego materiału dowodowego i zapobiegać bezpodstawnym skargom. Obecny stan wiedzy co do ich skuteczności nie jest jednak rozstrzygający. Brak także badań analizujących sytuację w Polsce czy w państwach regionu. W ramach pracy prowadzono badania aktowe, których celem było zbadanie wpływu kamer na przebieg zatrzymania i agresję ze strony funkcjonariuszy oraz osoby zatrzymanej, jak i możliwości ich wykorzystania przez wymiar sprawiedliwości. Badane sprawy z sądów rejonowych apelacji warszawskiej odnosiły się do zażaleń na zatrzymanie oraz nieprzestrzeganie przepisów epidemicznych.

[In recent years, body-worn cameras have been increasingly adopted in the police departments. Their use is expected to help prevent both abuse of authority and the prevalence of aggression targeted against officers. They are also supposed to facilitate quality evidence gathering or reduce the number of unfounded complaints. However, the current state of knowledge on their effectiveness is inconclusive; there is also a lack of research on their use in Poland and other countries in the region. Within the framework of the research, a case file study was conducted, aiming at studying the potential of body-worn cameras in the context of arrest and aggressive behaviors of both officers and the arrestees. Also covered was the use of cameras in the context of the court proceedings. The research was based on an analysis of case files from district courts subordinate to the Warsaw Court of Appeals and focused on the cases of arrest complaints and the failure to comply with epidemic regulations.]

Bibliografia

  1. ‘I can’t breathe’: Eric Garner Put in Chokehold by NYPD Officer – Video, https://www.theguardian.com/us-news/video/2014/dec/04/i-cant-breathe-eric-garner-chokehold-death-video [dostęp: 31.07.2022].
  2. Adam Bodnar proponuje, by policja była bardziej nastawiona na przestrzeganie praw człowieka. Wystąpienie RPO w Senacie, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-by-policja%C2%A0byla-bardziej-nastawiona-na%C2%A0przestrzeganie-prawa-czlowieka [dostęp: 15.05.2023].
  3. Ali M.U., Wright J.E., Use of Performance Information and External Accountability: The Role of Citizen Oversight in Mitigating the Motivated Evaluation of Body-Worn Camera Evidence, „American Review of Public Administration” 2024, t. 54, nr 6, s. 590–616.
  4. Arango T., Bogel-Burroughs N., Burch A.D.S., Cramer M., Eligon J., Fernandez M., Hauser C., MacFarquhar N., Opam K., Taylor D.B., Tompkins L., Vigdor N., How George Floyd Died, and What Happened Next, https://www.nytimes.com/article/george-floyd.html [dostęp: 31.07.2022].
  5. Ariel B., Farrar W.A., Sutherland A., The Effect of Police Body-Worn Cameras on Use of Force and Citizens’ Complaints Against the Police: A Randomized Controlled Trial, „Journal of Quantitative Criminology” 2015, t. 31, nr 3, s. 509–535.
  6. Ariel B., Increasing Cooperation with the Police Using Body Worn Cameras, „Police Quarterly” 2016, t. 19, nr 3, s. 326–362.
  7. Ariel B., Sutherland A., Henstock D., Young J., Drover P., Sykes J., Megicks S., Henderson R., „Contagious Accountability”: A Global Multisite Randomized Controlled Trial on the Effect of Police Body-Worn Cameras on Citizens Complaints Against the Police, „Criminal Justice and Behaviour” 2016, t. 44, nr 2, s. 293–316.
  8. Ariel B., Sutherland A., Henstock D., Young J., Drover P., Sykes J., Megicks S., Henderson R., Wearing Body Cameras Increases Assaults Against Officers and Does not Reduce Police use of Force: Results from a Global Multi-Site Experiment, „European Journal of Criminology” 2016, t. 13, nr 6, s. 744–755.
  9. Assaraf N., Mouro A., Papy D.M., Castillo N., Behind the Yellow Sticker: Paradoxical Effects of a Visual Warning of Body-Worn Cameras on the Use of Police Force, „Journal of Experimental Criminology” 2024, s. 1–23.
  10. Backman C., Hansen Löfstrand C., Representations of Policing Problems and Body-Worn Cameras in Existing Research, „International Criminal Justice Review” 2022, nr 32, t. 3, s. 270–290.
  11. Badanie dotyczące problemu występowania w Policji agresji skierowanej przeciwko osobom spoza Policji, z którymi funkcjonariusz ma kontakt w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Warszawa 2015, https://oko.press/images/2018/04/Raport-MSWiA-policja.pdf [dostęp: 8.01.2025].
  12. Boehme H.M., Schnell C., Why Did the Use of Force Go Up? Investigating the Unexpected Impact of a Body-Worn Camera Program on a Use of Force Time Series, „Journal of Criminal Justice” 2022, nr 82, s. 1–10.
  13. Boivin R., Poirier B., D’Elia M., Activate Compliance: A Multilevel Study of Factors Associated with Activation of Body-Worn Cameras, „Criminal Justice Review” 2022, t. 47, nr 1, s. 103–118.
  14. Bojanowski W., Śmierć w komisariacie. Reportaż „Superwizjera”, https://tvn24.pl/polska/smierc-igora-stachowiaka-w-komisariacie-zobacz-reportaz-superwizjera-ra741647-ls2506787 [dostęp: 8.01.2025].
  15. Bowman E., Minneapolis Reacts to Chauvin Sentence with Fury and Hope, https://www.npr.org/sections/trial-over-killing-of-george-floyd/2021/06/25/1010384150/minneapolis-reacts-to-chauvin-sentence-with-fury-and-hope [dostęp: 31.07.2022].
  16. Brak maseczki i znieważenie policjantów – 29-latka trafiła do aresztu, https://pomorska.policja.gov.pl/pom/informacje/wiadomosci/98856,Brak-maseczki-i-zniewazenie-policjantow-29-latka-trafila-do-aresztu.html [dostęp: 7.05.2023].
  17. Bromberg D.E., Police Chiefs, Organizational Justice, and Body-Worn Cameras: A Key to Releasing Video Footage, „American Review of Public Administration” 2022, t. 52, nr 4, s. 255–267.
  18. Brown G.R., Police Body-Worn Cameras in Canadian Context: Policing’s New Visibility and Today’s Expectations for Police Accountability, [w:] B.C. Newell (red.), Police on Camera. Surveillance, Privacy, and Police Accountability, Routledge, Nowy Jork 2021, s. 122–148.
  19. Choi S., Michalski N.D., Snyder J.A., The „Civilizing” Effect of Body Worn Cameras on Police-Civilian Interactions: Examining the Current Evidence, Potential Moderators and Methodological Limitations, „Criminal Justice Review” 2022, t. 48, nr 1, s. 1–27.
  20. Clare J., Henstock D., McComb C., Newland R., Barnes G.C., Lee M., Taylor E., Police, Public, and Arrestee Perceptions of Body-Worn Video: A Single Jurisdictional Multiple-Perspective Analysis, „Criminal Justice Review” 2019, t. 3, nr 44, s. 304–321.
  21. CPT, Preventing police torture and other forms of ill-treatment – reflections on good practices and emerging approaches, CPT/Inf (2019) 9-part.
  22. Crofts P., Problem Gambling and Property Offences: An Analysis of Court Files, „International Gambling Studies” 2003, t. 3, nr 2, s. 183–196.
  23. Crow M., Crichlow V.J., Snyder J.A., Smykla J., Community Perceptions of Police Body-Worn Cameras. The Impact on Fairness, Performance and Privacy, „Criminal Justice and Behavior” 2017, t. 4, nr 44, s. 589–610.
  24. Cubitt T.I.C., Lesic R., Myers G.L., Corry R., Body-Worn Video: A Systematic Review of Literature, „Australian & New Zealand Journal of Criminology” 2017, t. 50, nr 3, s. 379–396.
  25. Dajnowicz-Piesiecka D., Porwania rodzicielskie w świetle polskiego orzecznictwa karnego w ujęciu prawnym i kryminologicznym (na podstawie badań aktowych), „Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” 2016, t. 15, nr 4, s. 65–86.
  26. Demir M., Apel R., Braga A.A., Brunson R.K., Ariel B., Body Worn Cameras, Procedural Justice, and Police Legitimacy: A Controlled Experimental Evaluation of Traffic Stops, „Justice Quarterly” 2020, t. 37, nr 1, s. 53–84.
  27. Demir M., Kule A., The Effect of Body-Worn Cameras on Satisfaction and General Perceptions of Police: Findings from a Quasi-Randomized Controlled Trial, „European Journal of Criminology” 2022, t. 19, nr 4, s. 562–585.
  28. Douglas S., The Effects of Body-Worn Cameras on Violent Police Victimization, „Policing” 2021, t. 15, nr 2, s. 1399–1416.
  29. Dziedzic M., Przestępstwo tortur w Polsce. Analiza prawomocnych wyroków dotyczących przestępstw z art. 231, 246 oraz 247 Kodeksu karnego, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2021, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Tortury_w_Polsce_Raport_KMPT_lipiec_2021.pdf [dostęp: 17.12.2022].
  30. Florczak-Wątor M., Niekonstytucyjność ograniczeń praw i wolności jednostki wprowadzonych w związku z epidemią COVID-19 jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej państwa, „Państwo i Prawo” 2020, nr 12, s. 5–22.
  31. Goodall M., Guidance for the Police Use of Body-Worn Video Devices, Police and Crime Standards Directorate, Londyn 2007.
  32. Goold B.J., Not Just About Privacy: Police Body-Worn Cameras and the Costs of Public Area Surveillance, [w:] B.C. Newell (red.), Police on Camera. Surveillance, Privacy, and Police Accountability, Routledge, Nowy Jork 2021, s. 167–181.
  33. Guzik K., Can We Count on the Police? Definitional Issues in Considering the Promise of Body Worn Cameras to Increase Police Accountability, [w:] B.C. Newell (red.), Police on Camera. Surveillance, Privacy, and Police Accountability, Routledge, Nowy Jork 2021, s. 65–79.
  34. Harłukowicz J., Policjanci skazani za znęcanie nad Igorem Stachowiakiem już w więzieniach, https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/7,35771,25877434,policjanci-skazani-za-znecanie-nad-igorem-stachowiakiem-juz.html [dostęp: 31.07.2022].
  35. Harrison K., L’Hoiry X., Santorso S., Exploring the Impact of Body-Worn Cameras on the Everyday Behaviours of Police Officers, „The Police Journal: Theory, Practice and Principles” 2022, t. 95, nr 2, s. 363–377.
  36. Hatzipanagos R., Liu M., Vongkiatkajorn K., ‘Not Enough has Happened’: Protesters Reflect on What has Changed – and What hasn’t, https://www.washingtonpost.com/nation/interactive/2021/george-floyd-protests-blm-impact/ [dostęp: 31.07.2022].
  37. Henstock D., Ariel B., Testing the Effects of Police Body-Worn Cameras on Use of Force During Arrests: A Randomised Controlled Trial in a Large British Police Force, „European Journal of Criminology” 2017, t. 6, nr 14, s. 720–750.
  38. Informacja o działalności Biura Spraw Wewnętrznych Policji w 2020 r., Biuro Spraw Wewnętrznych Policji, Warszawa 2021.
  39. Informacja o działalności Biura Spraw Wewnętrznych Policji w 2021 r., Biuro Spraw Wewnętrznych Policji, Warszawa 2022.
  40. Jak Policja radzi sobie z egzekwowaniem obowiązku noszenia maseczek przy wadliwych przepisach? RPO do Policji, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/jak-policja-radzi-sobie-z-egzekwowaniem-obowiazku-noszenia-maseczek-przy-wadliwych-przepisach-rpo-do-kgp [dostęp: 14.05.2023].
  41. Johnson A., Protesters Block Chicago Streets Over Video of Laquan McDonald’s Killing, https://www.nbcnews.com/news/us-news/video-laquan-mcdonalds-killing-be-released-chicago-braces-protests-n469171 [dostęp: 31.07.2022].
  42. Kak vlasti ispolʹzuûtkamery i raspoznavanie lic protiv protestuûŝih, https://reports.ovdinfo.org/kak-vlasti-ispolzuyut-kamery-i-raspoznavanie-lic-protiv-protestuyushchih#1 [dostęp: 31.07.2022].
  43. Kalisz M., Szuleka M., Wolny M., 2020. Pandemia, kryzys praworządności, wyzwania dla praw człowieka, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2021, https://hfhr.pl/upload/2022/02/2020_-pandemia-kryzys-praworzadnosci-wyzwania-dla-praw-czlowieka_-raport-hfpc.pdf [dostęp: 12.06.2023].
  44. Koslicki W.M., Makin D.A., Willitis D., When no One is Watching: Evaluating the Impact of Body-Worn Cameras on Use of Force Incidents, „Policing and Society” 2020, t. 5, nr 30, s. 569–582.
  45. Kropiwiec K., Dembowski P., Żebrowski P., Szef MSWiA: ruszają pierwsze patrole policji wyposażone w kamery, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1215590%2Cszef-mswia-ruszaja-pierwsze-patrole-policji-wyposazone-w-kamery.html [dostęp: 6.05.2023].
  46. Kupczyński J., Użytkowanie kamer nasobnych przez policję i inne służby w świetle bieżących polskich regulacji prawnych, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2023, t. 51, nr 3, s. 67–81.
  47. Lee M., Taylor E., Willis M., Being Held to Account: Detainees Perceptions of Police Body-Worn Cameras, „Australian & New Zealand Journal of Criminology” 2019, t. 2, nr 52, s. 174–192.
  48. Lewulis P., Dowody cyfrowe – teoria i praktyka kryminalistyczna w polskim postępowaniu karnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
  49. Lum C., Stoltz M., Koper C.S., Scherer J.A., Research on Body-Worn Cameras. What we Know, What we Need to Know, „Criminology & Public Policy” 2019, nr 18, s. 93–118.
  50. Masowe kontrole i kary za brak maseczek. Policjanci zaglądają do autobusów i sklepów, https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,27808453,policjanci-sprawdzaja-maseczki-kilkaset-interwencji-w-weekend.html [dostęp: 14.05.2023].
  51. Merola L., Lum C., Koper C.S., Scherer A., Body Worn Cameras and the Courts: A National Survey of State Prosecutors, George Mason University, Virginia 2016.
  52. Mikowski M., SN utrzymał wyroki dla policjantów w sprawie śmierci Igora Stachowiaka, https://serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia/artykuly/9283373,sn-utrzymal-wyroki-dla-policjantow-w-sprawie-smierci-igora-stachowiaka.html [dostęp: 7.01.2025].
  53. Mrowicki R., Nie miał maseczki w centrum handlowym. Zaatakował policjantów, https://wiadomosci.wp.pl/byl-agresywny-i-kopal-policjantow-nie-mial-maseczki-w-centrum-handlowym-6718753929231232a [dostęp: 7.05.2023].
  54. Murphy J.R., Estcourt D., Surveillance and the State: Body-Worn Cameras, Privacy and Democratic Policing, „Current Issues in Criminal Justice” 2020, t. 32, nr 3, s. 368–378.
  55. Nakaz maseczek wprowadzono niezgodnie z zasadami. Apel RPO do premiera, by było to zgodne z Konstytucją, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/-rpo-do-premiera-nakaz-maseczek-wprowadzono-niezgodnie-z-zasadami [dostęp: 7.05.2023].
  56. Narodowska J., Korelacja pomiędzy agresją wobec zwierząt a agresją wobec ludzi w świetle badań aktowych, „Archiwum Kryminologii” 2018, nr 40, s. 327–370.
  57. Osińska A., Policyjne miejsca zatrzymań, „Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich” 2022, nr 2, Warszawa 2022, s. 61–81.
  58. Parisot V., Zuccato-Doutlik M., Zartler U., Court Files as Data in Sociological Family Research: Methodology and Methods for a Little-Tapped Kind of Data Material, „Forum: Qualitative Social Research” 2021, t. 22, nr 3, s. 1–24, https://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/view/3649/4772 [dostęp: 24.12.2022].
  59. Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych nr 139 z 21 lipca 2022 r., https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/biuletyn.xsp?skrnr=ASW-139 [dostęp: 4.05.2023].
  60. Petersen K., Papy D., Mouro A., Ariel B., The Usage and Utility of Body-Worn Camera Footage in Courts: A Survey Analysis of State Prosecutors, „Journal of Empirical Legal Studies” 2023, t. 20, nr 3, s. 534–569.
  61. Peterson B.E., Lawrence D.S., Do the Effects of Police Body-Worn Cameras on Use of Force and Complaints Change Over Time? Results from a Panel Analysis in the Milwaukee Police Department, „Criminal Justice and Behavior” 2021, t. 48, nr 6, s. 734–754.
  62. Przygotowanie wybranych podmiotów do realizacji zadań na rzecz zapewnienia porządku publicznego z wykorzystaniem środków przymusu bezpośredniego. Informacja o wynikach kontroli, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2022.
  63. Raport dla Rządu Rzeczypospolitej Polskiej z wizyty Europejskiego Komitetu do spraw zapobiegania torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (CPT) przeprowadzonej w Polsce w dniach 9–16 września 2020 r, CPT/Inf (2020) 31.
  64. Raport Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur z wizytacji „ad hoc” komisariatów i pomieszczeń dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych do wytrzeźwienia, znajdujących się w jednostkach podległych Komendzie Stołecznej Policji oraz Komendzie Wojewódzkiej Policji z siedzibą w Radomiu z 11 stycznia 2021 r., KMP.570.11.2020.MZ, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Raport%20KMPT%20z%20wizytacje%20pomieszcze%C5%84%20policyjnych%20po%20demonstracjach%20zwi%C4%85zanych%20z%20wyrokiem%20TK%20-%2011.01.2021.pdf [dostęp: 15.05.2023].
  65. Raport Specjalnego Sprawozdawcy ds. Tortur Theo van Bovena dla Komisji Praw Człowieka ONZ z 17 grudnia 2002 r., E/CN.4/2003/6.
  66. Raport SPT z wizyty w Polsce w dniach 9–18 lipca 2018 r.; zalecenia i uwagi skierowane do państwa-strony, CAT/OP/POL/ROSP/1.
  67. Robertson O.N., Mccluskey J., Smith S.S., Craig U., Body Cameras and Adjudication: Views of Prosecutors and Public Defenders, „Criminal Justice Review” 2024, t. 49, nr 3, s. 15–29.
  68. Rozpara P., Mandaty za brak maseczek. Coraz więcej interwencji policji w województwie świętokrzyskim, https://kielce.wyborcza.pl/kielce/7,47262,27715888,mandaty-za-brak-maseczek-coraz-wiecej-interwencji-policji-w.html [dostęp: 7.05.2023].
  69. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego, Dz.U. 2020, poz. 433.
  70. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, Dz.U. 2020, poz. 491.
  71. Rozporządzenie Rady Ministrów z 10 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. 2020, poz. 658.
  72. Rozporządzenie Rady Ministrów z 26 listopada 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. 2020, poz. 2091.
  73. Rozporządzenie Rady Ministrów z 31 marca 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. 2020, poz. 566.
  74. RPO: policja w dniu wyroku TK naruszała prawo. Powinna wycofać z sądu wnioski o ukaranie manifestantów, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-policja-w-dniu-wyroku-tk-naruszyla-prawo [dostęp: 15.05.2023].
  75. Schafer J., Hibdon J., Kyle M., Studying Rare Events in Policing: The Allure and Limitations of Using Body-Worn Camera Video, „Journal of Crime and Justice” 2022, t. 47, nr 4, s. 1–16.
  76. Stoughton S.W., Police Body-Worn Cameras, „North Carolina Law Review” 2018, t. 5, nr 96, s. 1364–1424.
  77. Sukiennik A., Rok po tęczowej nocy. Raport podsumowujący zatrzymania z 7 sierpnia 2020, Kolektyw Szpila, Warszawa 2021, https://szpila.blackblogs.org/wp-content/uploads/sites/1590/2021/08/Raport-Rok-po-T%C4%99czowej-Nocy_kompresja.pdf [dostęp: 7.01.2025].
  78. Sydes M., Dodd S., Antrobus E., Body Cameras Behind Bars: Exploring Correctional Officers Safety with Body-Worn Cameras, „Criminology & Criminal Justice” 2022, t. 2, nr 22, s. 323–342.
  79. Szulc A., Była policjantka o brutalnej interwencji w Głogowie: Jestem w szoku. W tej akcji wszystko jest postawione na głowie, https://www.newsweek.pl/polska/glogow-brutalna-interwencja-policji-w-glogowie/l85z20l [dostęp: 7.05.2023].
  80. Szwed M., Prawo do życia i ochrony zdrowia, [w:] P. Kubaszewski, K. Wiśniewska (red.), Prawa człowieka w dobie pandemii, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2021, s. 7–11, https://hfhr.pl/upload/2022/01/prawa-czlowieka-w-dobie-pandemii_1.pdf [dostęp: 11.05.2023].
  81. Średni czas trwania postępowania sądowego w I kwartale 2022 – wszystkie repertoria, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/download,2853,54.html [dostęp: 29.12.2022].
  82. Taylor E., Lee M., The Camera Never Lies? Police Body Worn Cameras and Operational Discretion, [w:] B.C. Newell (red.), Police on Camera. Surveillance, Privacy, and Police Accountability, Routledge, Nowy Jork 2021, s. 80–94.
  83. Todak N., Gaub J.E., White M.D., Testing the Evidentiary Value of Police Body-Worn Cameras in Misdemeanor Court, „Crime and Delinquency” 2022, t. 70, nr 4, s. 1249–1273.
  84. Trociuk S., Wolność zgromadzeń, [w:] S. Trociuk (red.), Prawa i wolności w stanie epidemii, Wolters Kluwer, Warszawa 2021, s. 65–76.
  85. Urbańska-Jaworska J., Policjanci w Lubinie w czterech obezwładniali agresywnego mężczyznę. Zatrzymywany nie żyje, https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/7,35771,27423011,policjanci-w-lubinie-w-czterech-obezwladniali-mezczyzne-zatrzymywany.html [dostęp: 31.07.2022].
  86. USA: NYPD Ordered to Hand Over Documents Detailing Surveillance of Black Lives Matter Protests Following Lawsuit, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/08/usa-nypd-black-lives-matter-protests-surveilliance/ [dostęp: 11.09.2022].
  87. Use of Force. Guidelines for Implementation of the UN Basic Principles on the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials, Amnesty International, Amsterdam 2015.
  88. Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – kodeks wykroczeń, t.j. Dz.U. 2023, poz. 2119.
  89. Ustawa z dnia 28 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19, Dz.U. 2020, poz. 2112.
  90. Ustawa z dnia 6 czerwca1997 r. – kodeks postępowania karnego, t.j. Dz.U. 2024, poz. 37.
  91. Uszkodził radiowóz, bo policjanci zapytali, dlaczego spacerował bez maseczki, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2020-04-23/uszkodzil-radiowoz-bo-policjanci-zapytali-dlaczego-spacerowal-bez-maseczki/ [dostęp: 14.05.2023].
  92. Wasiak R., Kryminalistyczno-prawna problematyka wprowadzenia do użytku nasobnych kamer video w Policji – w ujęciu porównawczym, Warszawa 2019.
  93. White M.D., Malm A., Cops, Cameras and Crisis: The Potential and Perils of Police Body-Worn Cameras, New York University Press, Nowy Jork 2020.
  94. Wielka skala zatrzymań oraz wniosków policji po proteście 24 października, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-wielka-skala-zatrzyman-wnioskow-policji-po-protescie-24-pazdziernika [dostęp: 11.05.2023].
  95. Willits D.W., Makin D.A., Show Me What Happened: Analyzing Use of Force through Analysis of Body Worn Camera Footage, „Journal of Research in Crime and Delinquency” 2018, t. 55, nr 1, s. 1–27.
  96. Wyrok SN z 1 lipca 2021 r., IV KK 238/21, LEX 3194268.
  97. Yokum D., Ravishankara A., Coppock A., A Randomized Control Trial Evaluating the Effects of Police Body-Worn Cameras, „PNAS” 2019, t. 116, nr 21, s. 10329–10332.
  98. Żłobecki M., Kulas R., Policyjne miejsca zatrzymań, „Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich” 2021, nr 2, s. 37–59.
  99. Żółciak T., Kamery uspokajają obywateli i chronią funkcjonariuszy przed pomówieniami, https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1125838,pilotazowy-program-uzywania-kamer-nasobnych.html [dostęp: 31.07.2022].