Prześlij tekst
Nr 1-2 (179-180) (2009)
Artykuły

Zmiana płci metrykalnej w przypadku transseksualistów w ujęciu praw człowieka

[The procedure of legal gender reassignment for transgender people and the protection of right to private life in the Polish and foreign law]

PDF
  • Małgorzata Szeroczyńska
Małgorzata Szeroczyńska
Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

Opublikowane 2009-06-30

Słowa kluczowe

  • transseksualiści,
  • prawa człowieka,
  • zmiana płci,
  • płeć,
  • akt urodzenia,
  • prawa do życia prywatnego,
  • transsexuals,
  • human rights,
  • gender reassignment,
  • gender,
  • birth certificate,
  • right to private life
    • ...Więcej
    Less
Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Zmiana płci metrykalnej w przypadku transseksualistów w ujęciu praw człowieka: [The procedure of legal gender reassignment for transgender people and the protection of right to private life in the Polish and foreign law]. (2009). Studia Prawnicze The Legal Studies, 1-2 (179-180), 237-282. https://doi.org/10.37232/sp.2009.1-2.9

Abstrakt

Płeć człowieka jest jednym z podstawowych elementów określających jego tożsamość psychiczną, społeczną i biologiczną. To płeć określa przyzwolenie społeczne na ubiór, fryzurę, makijaż, sposób zachowania się lub okazywania emocji. To płeć powoduje, że zajmujemy odpowiednie role społeczne (męża albo żony) i biologiczne (ojca albo matki). Płeć niesie za sobą także konotacje prawne (różnicuje wiek zdolności do zawarcia małżeństwa, wiek uprawnienia do pobierania świadczeń emerytalnych, obowiązek służby wojskowej itp.).

Mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać, że nie ma nic trudnego w określeniu, jakiej płci jest dana osoba Lekarz, trzymając w rękach noworodka, stwierdza istnienie żeńskich albo męskich zewnętrznych narządów płciowych i na tej podstawie do aktu urodzenia każdego człowieka wpisywana jest odpowiednia płeć - żeńska albo męska Większość z ludzi przez całe życie funkcjonuje zgodnie z tą właśnie płcią wpisaną w dokumentach, tzw. płcią metrykalną. Istnieje jednak niewielka grupa osób, w wypadku których płeć metrykalna określona na podstawie drugorzędowych cech płciowych może nie odpowiadać ich płci gonadalnej (obojnactwo) lub płci psychicznej (transseksualizm). Niniejsze opracowanie chciałabym poświęcić właśnie omówieniu sytuacji prawnej tej ostatniej grupy osób - transseksualistom - i zasadom określania prawnego ich płci. U transseksualistów występuje rozbieżność pomiędzy morfologiczno-biologiczną budową ciała, z której wynika określenie płci metrykalnej a psychicznym poczuciem przynależności do płci. Transseksualista czuje odrazę do własnej płci fizycznej i dąży wszelkimi dostępnymi sposobami do posiadania ciała zgodnego z płcią przeżywaną (nawet w formie samokastracji), a co za tym idzie odgrywania roli społecznej i prawnej zgodnej właśnie z tą płcią. Stąd u transseksualistów silna potrzeba doprowadzenia do uznania przez społeczeństwo, że są odmiennej płci, niż ich natura stworzyła.

 

The following article presents the legal situation of transgender people and the rules of legal identification of their gender. From the legal point of view we should ask what is more important -biology or psychic - and what follows - if the diagnosis of transsexualism can justify the change of gender assignment and sex connected name in the birth certificate and other identity documents. If the answer is positive we should decide what preconditions and what a legal procedure for such a reassignment shell be. On the 12 September 1989 the European Parliament enacted the Resolution on discrimination of transsexuals. According to this resolution the life concordant to one’s gender identity is acknowledged as a personal right of every human being, issued from the innate dignity. The European Parliament appealed to States to adapt adequate national laws permitting to transsexuals both the medical and legal gender reassignment. The same attitude to the human rights of transsexuals is presented nowadays also by the Tribunal of Human Rights which in the case Van Ruck v. Germany from the 12 June 2003 explicitly declared that the gender identity and sexual orientation are included in the private life protected by the art. 8 of the European Convention on Human Rights. Also the matters of name changes and legal gender reassignment are enveloped by this protection. The Polish Supreme Court assumed that legal gender reassignment shell be done in the judicial process based on the art. 189 of code of civil procedure and the case is sued against the parents of the transsexual. In the light of the jurisdiction by the Strasburg Tribunal there is no doubt that the transsexual has a right to keep in secret the fact of gender reassignment-such is the aim of changes of gender and name in birth certificates and other identity documents, as well as in the insurance or identity numbers. There is no contraindication against the assumption that the right to secret includes the next of kin, so also the parents. The experience shows that the transgender people often isolate from their families, change their life conditions just in order to omit the necessity of confrontation with the parents and the risk of psychical rejection. Therefore is should be admitted that such a judicial procedure of legal gender reassignment accepted by Polish jurisdiction which obliges the transsexuals to sue their parents infringes the fundamental right to privacy of transgender people by forcing them to reveal their gender identity and the fact of gender reassignment to their parents. Among various countries there is no one main procedure of legal gender reassignment for transgender people. Some states have chosen the civil process, others the administrative way. However, there is no doubt that commonly their right to change gender and other personal data in birth certificate or identity documents has been acknowledged. Not everywhere the inability to procreate is a precondition to legal gender reassignment (there are even cases noted when a legal man gave birth to a child). Some countries allow even a change of name and gender in identity documents without chirurgical gender reassignment and without formal change of these data in birth certificate. At present the transgender people after the legal gender reassignment have also the right to stay marry with their previous relationships. Therefore, an important doubt appears if the gender nowadays still has any legal meaning. When fathers are able to be mothers and husbands are able to be wives, perhaps shell we resign from the legal gender assignment and speak only about “spouse”, “parent” and “human being” and no more about “man” and “woman”?

PDF

Bibliografia

  1. Adamczyk M., Zmiana płci w świetle aktualnego stanu prawnego, Przegląd Sądowy, 2006, nr 11–12, s. 206–232.
  2. Boratyńska M., Konieczniak R., Prawa pacjenta, Warszawa 2001.
  3. Burek W., Interpretacja ewolucyjna Europejskiej Konwencji Praw Człowieka na przykładzie orzecznictwa w sprawach sytuacji prawnej transseksualistów pooperacyjnych, „Prawo i Medycyna” 2007, nr 1, s. 114–128.
  4. Daniluk P., Glosa do wyroku SA w Katowicach z 30.04.2004 r. I ACa 276/04. [Dot. dopuszczalności i trybu dokonywania tzw. sądowej zmiany płci u transseksualistów], „Palestra” 2006, nr 7–8, s. 307–311.
  5. Daniluk P., Prawne aspekty „chirurgicznej zmiany płci” u transseksualistów. (Uwagi de lege ferenda), „Państwo i Prawo” 2007, nr 5, s. 71–84.
  6. Daniluk R., Stan wyższej konieczności jako okoliczność wyłączająca bezprawność „chirurgicznej zmiany płci”, „Państwo i Prawo” 2008, nr 1, s. 96–107.
  7. Daniluk R., Zabieg „chirurgicznej zmiany płci” u transseksualistów jako czynność lecznicza, „Prawo i Medycyna” 2007, nr 1, s. 99–113.
  8. David E., Blight J., Understanding Australia’s Human Rights Obligations in Relation to Transsexuals: Privacy and Marriage in the Australian Context, http://www.austlii.edu.au/au/journals/DealdnLRev/2004/16.html [dostęp: 30.07.2008 r.].
  9. Dulko S., Stwierdzenie zmiany płci w drodze sądowej, „Nowe Prawo” 1982, nr 9-10, s. 71–76.
  10. Filar M., Dwie płci w jednym ciele. [Dot. podstaw prawnych zmiany płci], „Prawo i Życie” 1987, nr 29.
  11. Filar M., Glosa do uchwały SN z dnia 22 czerwca 1989 r., III CZP 37/89, „Państwo i Prawo” 1990, nr 10, s. 116–118.
  12. Filar M., Krześ S., Marszałkowska-Krześ E., Zaborowski R., Odpowiedzialność lekarzy i zakładów opieki zdrowotnej, Warszawa 2004.
  13. Filar M., Lekarskie prawo karne, Kraków 2000.
  14. Filar M., Prawne i społeczne aspekty transseksualizmu, „Państwo i Prawo” 1987, nr 7, s. 67–77.
  15. Filar M., Transseksualizm jako problem prawny, „Przegląd Sądowy” 1996, nr 1, s. 73–84.
  16. Granet E., Transsexualism in Europe, Strasburg 2000.
  17. Granet F., Le transsexualisme en Europe. Note de synthèse, CIEC, Strasburg 2002.
  18. Gromadzki C., Poczucie przynależności do danej płci jako kryterium przy zmianie oznaczenia płci w akcie urodzenia transseksualistów, „Przegląd Sądowy” 1997, nr 10, s. 61–89.
  19. Ignatowicz J., Glosa do uchwały SN z 22.IX.1995 r. III CZP 118/95. [Dot. transseksualizmu], „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1996, nr 4, poz. 78 c.
  20. Ignatowicz J., Nazar M., Prawo rodzinne, Warszawa 2005.
  21. Imieliński K., Seksiatria. T. 2, Warszawa 1990.
  22. Imieliński K., Seksuologia. Zarys encyklopedyczny, Warszawa 1985.
  23. Integrating Transsexual and Transgendered People. A Comparative Study of European, Commonwealth and International Law, http://www.pfc.org.uk/node/347 [dostęp: 30.07.2008 r.].
  24. Japanese court denies transsexuals’ pleas to change records, ABC News, 30.10.2007 r.
  25. Killcelly U., The right to respect for pnvate and family life. A guide to the implementation of Article 8 of the European Convention Human Rights, Strasburg 2001.
  26. Kleniewska L., Zarejestrowane związki partnerskie i małżeństwa osób tej samej płci za granicą a prawo polskie, artykuł oddany do druku.
  27. Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia, Porozumienie zawarte przez Rządy reprezentowane na Międzynarodowej Konferencji Zdrowia i Protokół dotyczący Międzynarodowego Urzędu Higieny Publicznej, podpisane w Nowym Jorku dnia 22 lipca 1946 r., Dz.U. z 1948 r. Nr 61, poz. 477.
  28. Legal aspects of transsexualism, http://en.wikipediaorg/wiki/Legal_aspects_of_transsexualism [dostęp: 28.07.2008 r.].
  29. Leszczyński J., Glosa do uchwały 7 sędziów SN z 22.VI.1989 r. III CZP 37/89. [Dot. sprostowania aktu urodzenia przez zmianę oznaczenia płci], „Palestra” 1992, nr 3–4, s. 97–102.
  30. Maksymowicz K., Mędraś M., Trubner K., Szleszkowski Ł., Podstawy prawne dla orzekania płci osobniczej w zespole dezaprobaty płci pod postacią transseksualizmu. Porównanie stanu w Polsce i w wybranych krajach, „Archiwum Medycyny Sądowej” 2005, nr 1, s. 61–65.
  31. Mężczyzna, który urodził dziecko opowiada o porodzie, Deser.pl [dostęp: 21.07.2008 r.].
  32. Nowicki M., Nowy Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 1999-2004, Kraków 2005.
  33. Okoliyski M., Velichlcov P., Bulgaria, http://www2.hu-berlin.de/sexology/IES/bulgariahtml#7 [dostęp: 28.07.2008 r.].
  34. Orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 1996 r. w sprawie P. przeciwko S. and Cornwall County Council, skarga nr С-13/94.
  35. Osajda K., Transseksualizm w świetle prawa i praktyki sądów polskich, „Przegląd Sądowy” 2004, nr 5, s. 143–162.
  36. Pisuliński J., Glosa do uchwały 7 SN sędziów z 22.VI.1989 r. III CZP 37/89. [Dot. sprostowania w akcie urodzenia transseksualisty danych dotyczących płci], „Państwo i Prawo” 1991, nr 6, s. 112–116.
  37. Pogodzińska P., Orientacja seksualna w orzecznictwie trybunałów europejskich [w:] K. Śmieszek (red.), Przeciwdziałanie dyskryminacji z powodu orientacji seksualnej w świetle prawa polskiego oraz standardów europejskich, Warszawa 2006, s. 113–159.
  38. Radal B., Hommes et femmes transsexuel(le)s en France. Entre normalisation et subversion, mémoire Université de Provence, Aix-Marseille 1, 2002.
  39. Radwański Z., Glosa I do uchwały 7 sędziów SN z 22.VI.1989 r. III CZP 37/89. [Dot. niedopuszczalności sprostowania w akcie urodzenia wpisu określającego płeć w razie wystąpienia transseksualizmu], „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1991, nr 2, poz. 35 c.
  40. Radwański Z., Prawo cywilne - cześć ogólna, Warszawa 1993.
  41. Rejman G., Glosa II do uchwały 7 sędziów SN z 22.VI.1989r. III CZP 37/89. [Dot. niedopuszczalności sprostowania w akcie urodzenia wpisu określającego płeć w razie wystąpienia transseksualizmu], „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1991, nr 2, poz. 35 c.
  42. Rejman G., Odpowiedzialność karna lekarza, Warszawa 1991.
  43. Romer T., Zakaz dyskryminacji pracowników ze względu na orientację seksualną [w:] K. Śmieszek (red.), Przeciwdziałanie dyskryminacji z powodu orientacji seksualnej w świetle prawa polskiego oraz standardów europejskich, Warszawa 2006, s. 69–90.
  44. Rozental K., O zmianie płci metrykalnej de lege ferenda, „Państwo i Prawo” 1991, nr 10, s. 64–73.
  45. Safian M., Glosa do postanowienia SN z 22.III.1991 r. III CRN 28/91. [Dot. ochrony interesów prawnych transseksualisty w trybie art. 189 k.p.c.], „Przegląd Sądowy” 1993, nr 2 s. 78–90.
  46. Sakowicz A., Prawnokarne gwarancje prywatności, Kraków 2006.
  47. Squires N., Judge gives girl, 12, go-ahead to change sex, Telegrach.co.ulc [dostęp: 26.05.2008 r.].
  48. Transgender legal issues, New England, GLAD, Boston 2008.
  49. Trocka J., Mężczyzna urodził córeczkę, Polska Rozmaitości, 5.07.2008 r.
  50. U.S. States and Canadian Provinces: Instructions For Changing Name And Sex On Birth Certificate, http://www.drbecky.com/birthcert.html [dostęp: 29.07.2008 r.].
  51. Un transsexuel de 79 ans peut rester mańe, Insolite, 23.07.2008 r.
  52. Ustawa z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego, Dz.U. z 1986 r. Nr 36, poz. 180 ze zm.
  53. Warylewski J., O duszy uwięzionej w obcym ciele. Dopuszczalność chirurgicznej zmiany płci w świetle prawa karnego, „Gazeta Sądowa” 2000, nr 7-8, s. 5–60.
  54. Whittle S., Turner L., Combs R., Rhodes S., Tmsgender EuroStudy: legal Survey and Focus on the Transgender Experience of Health Care, Bruksela 2008.
  55. Wojciechowski M., Glosa do wyroku SA w Katowicach z 30.04.2004 r. ACa 276/04. [Dot. prawnych aspektów transseksualizmu], „Gdańskie Studia Prawnicze. Przegląd Orzecznictwa” 2005, nr 3, s. 65–71.
  56. Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1996.
  57. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 17 października 1986 r. w sprawie Rees przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga nr 9532/81, http://echr.ketse.com/doc/9532.81-en-19861017/view/.
  58. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 22 kwietnia 1997 r. w sprawie X, Y i Z przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga nr 21830/1993, http://echr.ketse.com/doc/21830.93-en-19970422/view/.
  59. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 kwietnia 2004 r., sygn. I ACa 276/04.
  60. Wyrok z dnia 27 września 1990 r., sygn. 10843/84.
  61. Zielonacki A, Zmiana płci w świetle prawa polskiego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1988, nr 2, s. 39–55.