Nr 1-2 (179-180) (2009)
Artykuły

O argumentacji komparatystycznej w ramach badań nad cywilnoprawnymi konsekwencjami urodzenia dziecka na skutek niewykonania niezakazazanej aborcji

[About the comparative argumentation in the research on a birth of a child in effect of an unperformed non-banned abortion. As a source of a liability for compensation]

Krzysztof Mularski
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

Opublikowane 2009-06-30

Słowa kluczowe

  • dziecko,
  • aborcja,
  • prawo cywilne,
  • urodzenie dziecka,
  • odszkodowanie,
  • komparatystyka prawnicza,
  • child,
  • abortion,
  • civil law,
  • child born,
  • compensation,
  • comparative law
  • ...Więcej
    Less

Jak cytować

O argumentacji komparatystycznej w ramach badań nad cywilnoprawnymi konsekwencjami urodzenia dziecka na skutek niewykonania niezakazazanej aborcji: [About the comparative argumentation in the research on a birth of a child in effect of an unperformed non-banned abortion. As a source of a liability for compensation]. (2009). Studia Prawnicze The Legal Studies, 1-2 (179-180), 203-235. https://doi.org/10.37232/sp.2009.1-2.8

Abstrakt

Od kilkulat przedmiotem żywego zainteresowania dogmatyki prawa cywilnego stał się problem urodzenia dziecka na skutek niewykonania niezakazanej de lege łataaborcji jako ewentualne źródło obowiązku odszkodowawczego personelu medycznego lub zakładu opieki zdrowotnej. Szkodę stanowić przy tym mają przede wszystkim koszty utrzymania i wychowania urodzonego dziecka. O ile początkowo przeważało chyba stanowisko przyjmujące istnienie takiego obowiązku, zaakceptowane również przez trzy orzeczenia Sądu Najwyższego, o tyle ostatnimi czasy rośnie przeciwko niemu zdecydowana opozycja. Przedmiotem niniejszego szkicu nie jest jednak przedstawienie argumentacji dogmatycznej przemawiającej za którymś ze sprzecznych stanowisk, lecz próba metodologicznej analizy szczególnego rodzaju argumentacji komparatystycznej mającej uzasadniać obowiązywanie norm, na gruncie których urodzenie dziecka na skutek niewykonania niezakazanej aborcji skutkuje powstaniem obowiązku odszkodowawczego. Poddana analizie argumentacja sprowadza się w uproszczeniu do przyjęcia tezy, że obowiązywanie określonej normy w określonym systemie lub określonych systemach obcych stanowi przesłankę (jedną z wielu, a niekiedy jedyną) dla uznania obowiązywania takiej normy również na gruncie systemu polskiego. Szczególnego rodzaju argumentacja komparatystyczna, której analiza jest zadaniem niniejszego szkicu, będzie nazwana projektująco „komparatystyką prawotwórczą” i przeciwstawiona argumentacji komparatystycznej przeprowadzonej zgodnie z regułami przyjętymi w kulturze prawnej.

 

There is a current discussion in Polish civil law whether an unperformed non-banned abortion can result in the formation of a liability for compensation, which includes in particular the costs of maintenance and upbringing of a born child. The aim of this article is not a research on the mentioned problem, but an attempt of analysis of one of the arguments used in the discussion. Aformation of the liability for compensation has been accepted in foreign law orders, which can be presented as a proof of the existence of the same liability in Polish civil law. However, this argument, referred to as ‘the normative comparatistics’, has been deemed as erroneous. First, norms of Polish law regarding abortion, according to which abortion is generally banned, are discordant and sometimes even contradictory to norms of law present in foreign legal systems in which abortion in principle is admissible. Second, discordant norms of law are justified in the light of discordant axiological values attributed to Polish legislator and foreign legislators; legislators were attributed preferential, instead of merit-related, opinions as, inter alia, definitely easier to determine and less disputable. Preferential axiological value attributed to Polish legislator was expressed in a way of following sentence: “life of a human [representative of the Homo sapiens species] before a birth is more important than financial position or mental state of other born human”, whereas in foreign legal systems there is assumed preferential axiological value resulting in following sentence: “life of a human before a birth is not more important than financial position or mental state of other born human” . Diversity of preferential axiological values originates from discordance or possible contradiction in ontic presuppositions regarding nasciturus assumed in Polish and foreign systems; on the ground of foreign systems there is assumed, simplifying, that nasciturus is not a human being. Finally, there are different social purposes, which these discordant and sometimes contradictory norms of law are designed to serve. The research allowed formulating conclusions that pose an attempt to interpret obtained outcomes on the ground of - inter alia - the assumptions concerning the methods of interpretation and its subject, the theory of law, the semiotics and the theory of argumentation. With regard to the assumptions concerning the methods of interpretation and its subject there have been indicated three types of the normative comparatistics’; the level of infringement of the rules of the interpretation accepted in Polish law culture has been deemed as the criterion of typology The first and the most common type infringes the assumptions of rules of the functional interpretation. The second - infringes the order of the linguistic guidelines of interpretation and the third one rejects the hierarchy of Polish sources of the law and accepts as a source of a law-for example-verdicts of the foreign courts. The last type has been recognized as an attempt to introduce of the foreign laws into the Polish legal system by the subjects, which do not exercise legislative power. With respect to the theory of law, on the basis of the H. L. A Hart’s concept, it has been regarded that subjects attempting to adopt foreign laws to Polish legal system assume so called “external point of view” in reference to norms of lawwhich are not in accordance with adopted norms of law. With regard to the semiotics, at least some of analyzed opinions do not have the nature of deontic propositions, but the nature of assessment (values) of Polish legal system. Eventually, with respect to the theory of argumentation, the normative comparatistics’ takes the form of the “generally accepted view-fallacy”, which is considered as a particular type of so called “appeal to authority-fallacy” (argumentum ad verecundiam). A research on the rightness of thesis, which is accepted by some scholars that unperforming of non-banned abortion may result in the formation of a liability for compensation, which includes also the costs of maintenance and upbringing of a born child, was not the purpose of this work. Therefore, possible refutation of the comparative argument will not entail refutation of the thesis, which is supported by other arguments as well.

Bibliografia

  1. Alexy K., Theorie der juristischen Argumentation. Die Theorie des rationalen Diskurses als Theorie der juristischen Begründung, Frankfurt am Mein 1991.
  2. Ancel M., Znaczenie i metody prawa porównawczego, Warszawa 1979.
  3. Bilecka M., Proces o złe urodzenie (uwagi do wyroków Sądu Okręgowego w Łomży oraz Sądu Apelacyjnego w Białymstoku), „Prawo i Medycyna” 2005, nr 3, s. 29–44.
  4. Borucka-Arctowa M., Podejście socjologiczne [w:] A. Łopatka (red.), Metody badania prawa. Materiały sympozjum (Warszawa, 28-29.04.1971 r.), Wrocław 1973, s. 76–91.
  5. Borucka-Arctowa M., Problemy metodologiczne badań porównawczych w naukach prawnych i innych naukach społecznych, „Studia Prawnicze” 1971, nr 29, s. 3–19.
  6. Borysiak W., Glosa II do wyroku SN z 13.10.2005 r. IV CK 161/05. [Dot. naruszenia przez lekarza prawa rodziców do planowania i przerywania ciąży jako podstawa roszczenia odszkodowawczego], „Państwo i Prawo” 2004, nr 9, s. 116–120.
  7. Bosek L., Roszczenia wrongful life i wrongful birth w świetle standardów konstytucyjnych i europejskich, „Przegląd Sądowy” 2008, nr 1, s. 32–59.
  8. Bossowski F., Znalezienie skarbu wedle prawa rzymskiego, Kraków 1925.
  9. Czachórski W. [w:] System prawa cywilnego. T. 3. Cz. 1, Prawo zobowiązań - część ogólna, Wrocław 1981.
  10. Dębski R., Meandry i bezdroża polskiej medycyny prenatalnej - refleksje klinicysty, „Prawo i Medycyna” 2007, nr 3, s. 39–52.
  11. Dijk P. van, Hoof F. van, Rijn A. van, Zwaak L., Theory and Practiceof the European Convention on Human Rights, Antwerpen-Oxford 2006.
  12. Domański M., Urodzenie się dziecka jako źródło szkody? (Rozważania na tle wyroku Sądu Najwyższego z 21 listopada 2003 roku VCK 16/03), „Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego” 2005, nr 2, s. 128–138.
  13. Dworkin R., Biorąc prawa poważnie, Warszawa 1998.
  14. Garlicki L., Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych a „prawo do życia”, „Państwo i Prawo” 1992, nr 8, s. 35–48.
  15. Górski A., Roszczenia związane z uniemożliwieniem legalnego przerwania ciąży w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Przegląd Sądowy” 2007, nr 5, s. 25–33.
  16. Hart H.L.A., Pojęcia prawa, Warszawa 1998.
  17. Jadacki J.J., Spór granicę języka, Warszawa 2005.
  18. Jędrejek G., Czy można wyróżnić dobro osobiste w postaci wolności do dokonania aborcji? [w:] P. Kasprzyk (red.), Prawo rodzinne w Polsce i w Europie. Zagadnienia wybrane, Lublin 2005, s. 549–562.
  19. Justyński T., Glosa do uchwały SN z 22.02.2006 r. III CZP 8/06. [Dot. opieki zdrowotnej; odpowiedzialności za niedokonanie zabiegu przerwania ciąży], III CZP 8/06, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2007, nr 2, poz. 16 c.
  20. Justyński T., Glosa do wyroku SN z 21.11.2003 r. V CK 16/03. [Dot. bezprawnego uniemożliwienia wykonania zabiegu przerwania ciąży], „Państwo i Prawo” 2004, nr 9, s. 122–127.
  21. Justyński T., Glosa I do wyroku SN z 13.10.2005 r. IV CK 161/05. [Dot. naruszenia przez lekarza prawa rodziców do planowania i przerywania ciąży jako podstawa roszczenia odszkodowawczego], „Państwo i Prawo” 2006, nr 7, 110–116.
  22. Justyński T., Poczęcie i urodzenie się dziecka jako źródło odpowiedzialności cywilnej, Kraków 2003.
  23. Justyński T., Urodzenie dziecka jako źródło szkody. Uwagi na marginesie orzeczenia Sądu Najwyższego RFN z 27.VI.1995 r., „Prawo i Medycyna” 2000, nr 2, s. 59–66.
  24. Justyński T., Wrongful conception w prawie polskim, „Przegląd Sądowy” 2005, nr 1, s. 34–59.
  25. Kocha A., Związek przyczynowy jako podstawa odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie cywilnym, Warszawa 1975.
  26. Kötz H., Dogmatyka prawa a badania prawnoporównawcze, „Studia Prawnicze” 1993, nr 1, s. 2–34.
  27. Kowalski M., Koncepcja prawa do planowania rodziny w systemie dóbr osobistych, „Przegląd Sądowy” 2003, nr 5, s. 54–60.
  28. Kowalski M., Odpowiedzialność odszkodowawcza lekarza z tytułu wrongful birth w prawie niemieckim, „Prawo i Medycyna” 2002, nr 11, s. 65–73.
  29. Kuźniar K., Prawa człowieka Prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe, Warszawa 2006.
  30. Lang W., Prawne problemy ludzkiej prokreacji, Toruń 2000.
  31. Leszczyński L., Stosowanie generalnych klauzul odsyłających, Kraków 2001.
  32. Lewandowski S., Charakter normatywny preambuły, „Studia Iuridica” 1998, nr 36, s. 113–136.
  33. Łętowska E., Boska sztuka interpretacji [w:] A. Łopatka, B. Kunicka-Michalska, S. Kiewlicz (red.), Prawo - społeczeństwo - jednostka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Leszkowi Kubickiemu, Warszawa 2003, s. 25–35.
  34. Mataczyński M., Wnioski ze spotkania z ekspertami holenderskimi na temat wybranych zagadnień ochrony dóbr osobistych, odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej wraz z wnioskami de lege ferenda [w:] Z. Radwański (red.), Zielona Księga, Optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2006, s. 240–266.
  35. Mularski K., Pozorność oświadczenia woli Zarys problematyki semiotycznej, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2007, nr 3, s. 611–644.
  36. Nesterowicz M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia dnia 22 lutego 2006 r ( III CZP 8/06 ), „Prawo i Medycyna” 2006, nr 4, s. 132–140.
  37. Nesterowicz M., Glosa do wyroku SN z 13.10.2005 r. IV CK 161/05. [Dot. roszczenia odszkodowawczego związanego z urodzeniem upośledzonego dziecka; odpowiedzialności szpitala; związku przyczynowego], „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2006, nr 6, poz. 71 c.
  38. Nesterowicz M., Glosa do wyroku SN z 21.11.2003 r. V CK 16/03. [Dot. odpowiedzialności za bezprawne uniemożliwienie zgwałconej kobiecie przerwania ciąży; roszczenia odszkodowawczego], „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2004, nr 10, poz. 125 c.
  39. Nesterowicz M., Odpowiedzialność cywilna lekarza i szpitala za wrongful conception, wrongful birth, wrongful life w orzecznictwie europejskim (2000-2005), „Prawo i Medycyna” 2007, nr 3, s. 19–38.
  40. Nesterowicz M., Odpowiedzialność cywilna lekarza wobec narodzonego dziecka z tytułu wrongful life w prawie francuskim [w:] A. Łopatka, B. Kunicka-Michalska, S. Kiewlicz (red.), Prawo - społeczeństwo - jednostka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Leszkowi Kubickiemu, Warszawa 2003, s. 287–297.
  41. Nowak L., Interpretacja prawnicza Studium z metodologii prawoznawstwa, Warszawa 1973.
  42. Nowicki M.A., Wokół Konwencji Europejskiej. Krótki komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Kraków 2006.
  43. Peczenik A., W obronie dogmatyki prawa [w:] M. Zieliński (red.), W kręgu teoretycznych i praktycznych aspektów prawoznawstwa. Księga jubileuszowa Profesora Bronisława Ziemianina, Szczecin-Poznań 2005, s. 23–90.
  44. Pepłowska Z., Odpowiedzialność cywilna lekarza z tytułu wrongful life, wrongful birth i wrongful conception w prawie USA, „Prawo i Medycyna” 2004, nr 1, s. 100–115.
  45. Perelman Ch., Imperium retoryki Retoryka i argumentacja, Warszawa 2004.
  46. Piotrowski A., Precedens w systemie polskiego prawa ustawowego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1994, nr 4, s. 77–79.
  47. Podgórecki A., Zarys socjologii prawa, Warszawa 1971.
  48. Przełęcki M., Sens i prawda w etyce, Warszawa 2004.
  49. Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania - część ogólna, Warszawa 2006.
  50. Radwański Z., Zieliński M. [w:] M. Safjan (red.), Prawo cywilne - część ogólna. T. 1, Warszawa 2007.
  51. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 stycznia 1997 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy, uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzania, że ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety lub wskazuje na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, Dz.U. z 1997 r. Nr 9, poz. 49.
  52. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 maja 2007 r. w sprawie recept lekarskich, Dz.U. z 2007 r. Nr 97, poz. 646.
  53. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 listopada 2007 r. w sprawie limitów cen leków i wyrobów medycznych wydawanych świadczeniobiorcom bezpłatnie, za opłata ryczałtową lub częściową odpłatnością, Dz.U. z 2007 r. Nr 222, poz. 1653.
  54. Rudnicki S., Glosa do wyroku SN z 21.11.2003 r. V CK 167/03. [Dot. zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową], „Monitor Prawniczy” 2004, nr 10, s. 475–476.
  55. Rudnicki S., Wybrane problemy z zakresu ochrony dóbr osobistych na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego [w:] A. Nowicka (red.), Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, Poznań 2005, s. 265–280.
  56. Rybicki M., Badania prawnoporównawcze. Ich znaczenie dla rozwoju nauk prawnych i dla praktyki [w:] A. Łopatka (red.), Metody badania prawa. Materiały sympozjum (Warszawa, 28-29.04.1971 r.), Wrocław 1973, s. 28–46.
  57. Safjan M. [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. T. 1. Komentarz do artykułów 1-449 (11), Warszawa 2008.
  58. Safjan M. [w:] W. Lang (red.), Prawne problemy ludzkiej prokreacji, Toruń 2000.
  59. Safjan M., Odpowiedzialność za wadliwą diagnozę prenatalną w świetle orzecznictwa USA, „Państwo i Prawo” 1985, nr 10, s. 99–108.
  60. Safjan M., Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny, Warszawa 1998.
  61. Safjan M., Prawo wobec ingerencji w naturę ludzkiej prokreacji, Warszawa 1990.
  62. Safjan M., Prawo wobec wyzwań współczesnej medycyny, „Prawo i Medycyna” 1999, nr 1.
  63. Schopenhauer A., Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, Warszawa 2000.
  64. Smyczyński T., Nasciturus w świetle ustawodawstwa o przerywaniu ciąży, „Studia Prawnicze” 1993, nr 1, s. 73–85.
  65. Sobolewski P., Glosa do wyroku SN z 13.10.2005 r. IV CK 161/05. [Dot. roszczenia odszkodowawczego związanego z urodzeniem upośledzonego dziecka; odpowiedzialności szpitala], „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2006, nr 11, poz. 125 c.
  66. Sobolewski P., Glosa do wyroku SN z 21.11.2003 r. V CK 16/03. [Dot. dochodzenia szkody wynikłej z bezprawnego uniemożliwienia wykonania aborcji], „Palestra” 2005, nr 9-10, s. 232–238.
  67. Szlęzak A., „ Nasciturus” w prawie deliktowym USA, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1987, nr 2, s. 137–153.
  68. Szpunar A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1965 r , II CR 2/65, „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1967, nr 9, poz. 220.
  69. Szpunar A., Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i osobie, Bydgoszcz 1998.
  70. Szymanek K., Sztuka argumentacji Słownik terminologiczny, Warszawa 2005.
  71. Tokarczyk K., Prawo amerykańskie, Kraków 2003.
  72. Tokarczyk R., Komparatystyka prawnicza, Kraków 2005.
  73. Trzaskowski R., Czy urodzenie dziecka może być źródłem szkody?, „Palestra” 2007, nr 9–10, s. 11–21.
  74. Tykwińska-Rutkowska D., Powództwa wrongful birth i wrongful conception w świetle orzecznictwa sądowego. Wybrane uwagi, „Prawo i Medycyna” 2005, nr 3, s. 16–28.
  75. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., III CZP 8/06, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna” 2006, nr 7-8, poz. 123.
  76. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2006 r., I KZP 18/06, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego” 2007, poz. 97.
  77. Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Dz.U. z 1993 r. Nr 17, poz. 78 ze zm.
  78. Uzasadnienie wyroku z dnia 28 maja 1997 г., K 26/96, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1997, nr 2, poz. 19.
  79. Wiak K., Polskie prawo karne wobec dziecka poczętego [w:] A. Dębiński, A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Ius et lex. Księga jubileuszowa ku czci Profesora Adama Strzembosza, Lublin 2002, s. 117–131.
  80. Wiącek M., Naruszenie prawa podmiotowego do aborcji jako przesłanka roszczeń odszkodowawczych?, „Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego” 2006, nr 2, s. 169–179.
  81. Wild M., Roszczenia z tytułu wrongful birth w prawie polskim (Uwagi na tle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2003 r ,V CK 16/03), „Przegląd Sądowy” 2005, nr 1, 49–59.
  82. Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa Warszawa 1988.
  83. Wróblewski J., Uzasadnienie aktu prawodawczego, „Państwo i Prawo” 1987, nr 1, s. 22–30.
  84. Wróblewski J., Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego, Warszawa 1959.
  85. Wyrok BGH z dnia 1 kwietnia 2004 r., VI ZR 366/02, „Neue Juristische Wochenschrift” 2003.
  86. Wyrok niemieckiego sądu konstytucyjnego z dnia 28 maja 1993 r., BVerfGE 88/203.
  87. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2005 r., IV CK 161/05 „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2006, nr 6, poz. 71.
  88. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2003 r., V CK 16/03, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna” 2004, nr 6, poz. 104.
  89. Zielińska E., Aspekty prawnokarne nieterapeutycznych zabiegów medycznych, „Studia Iuridica” 1988, nr 16, s. 237–250.
  90. Zieliński M., Ziembiński Z., Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie, Warszawa 1988.
  91. Ziembiński Z., Logika praktyczna, Warszawa 2002.
  92. Ziembiński Z., O pojmowaniu pozytywizmu oraz prawa natury, Warszawa 1993.
  93. Ziembiński Z., Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980.
  94. Ziembiński Z., Przepis prawny a norma prawna, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1960, nr 1, s. 105–122.
  95. Ziembiński Z., Rodzaje sporów w prawoznawstwie, „Studia Metodologiczne” 1969, nr 4, s. 63–88.
  96. Ziembiński Z., Szkice z metodologii szczegółowych nauk prawnych, Warszawa-Poznań 1983.
  97. Ziembiński Z., Teoria prawa, filozofia prawa a szczegółowe nauki prawne, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1995, nr 3, s. 401–416.
  98. Zimmermann R., Dziedzictwo Savigny`ego. Historia prawa, prawoznawstwo porównawcze i kształtowanie się europejskiej nauki prawa, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2005, nr 1, s. 7–48.
  99. Zirk-Sadowski M., Precedens a tzw. decyzja prawotwórcza, „Państwo i Prawo” 1980, nr 6, s. 69–78.