Liberalny czy rygorystyczny model regulacji prawnej podpisu elektronicznego w Polsce

Abstrakt

Liberalny model regulacji prawnej podpisu elektronicznego (pod względem formy i treści) preferują wzorce międzynarodowe, a zwłaszcza prawo modelowe UNCITRAL. W tym kierunku ewoluują też regulacje prawne podpisu elektronicznego w państwach europejskich (nawet o germańskiej tradycji prawnej), co wiąże się zapewne ze stopniowym przełamywaniem nieufności wobec nowych technik i technologii tego podpisu. Uzasadnia to wniosek, że również polska regulacja prawna podpisu elektronicznego nie powinna być bardziej rygorystyczna, niż przewidują to standardy europejskie, odzwierciedlające umiarkowanie liberalny model regulacji tego podpisu. Winna to być regulacja ogólna, stanowiąca minimalną interwencję w rynek usług certyfikacyjnych. W szczególności regulacja ta powinna zapewnić bezpieczeństwo obrotu elektronicznego, nie dyskryminując przy tym żadnej technologii podpisu elektronicznego ani nie zamykając żadnemu podmiotowi, który spełnia przesłanki ustawowo określone, możliwości świadczenia usług certyfikacyjnych. Większa swoboda w zakresie świadczenia owych usług mogłaby być równoważona stosowną regulacją prawną zakresu odpowiedzialności podmiotów „uwikłanych” w proces posługiwania się podpisem elektronicznym (tzw. odpowiedzialność „sieciowa” jako rodzaj odpowiedzialności deliktowej) oraz ustawową ochroną prywatności „informacyjnej” (danych osobowych) osób posługujących się podpisem elektronicznym.

Regulacja organizacyjno-prawna godnego zaufania podpisu elektronicznego mogłaby iść w następujących kierunkach: a) ograniczać zakres reglamentacji prawnej do podmiotów wydających certyfikaty kwalifikowane; b) przyjąć zasadę dobrowolności poddawania się nadzorowi publicznoprawnemu; c) organem nadzorczym uczynić organ pozaministerialny o dużej niezależności i interdyscyplinarnym charakterze (np. krajową komisję ds. podpisów elektronicznych), który powinien prowadzić publicznie dostępną listę podmiotów świadczących usługi certyfikacyjne w ramach systemu nadzoru publicznego; d) umożliwić organowi nadzorczemu - podobnie jak jest to w innych krajach - zlecanie niektórych funkcji nadzorczych podmiotom prywatnym wyspecjalizowanym pod względem technologicznym.

Nadmierny rygoryzm regulacji prawnej podpisu elektronicznego w sferze instytucjonalnej (infrastruktury wzajemnego zaufania) może doprowadzić do efektów przeciwnych do zamierzonych. Zamiast spowodować oczekiwane upowszechnienie tego podpisu (na miarę powszechności podpisu własnoręcznego) oraz zwiększenie szybkości elektronicznego obrotu gospodarczego, a także pożądaną elastyczność tego obrotu (tj. sprawne przyswajanie osiągnięć w zakresie technologii elektronicznego uwierzytelniania), może doprowadzić do usztywnienia, a nawet zablokowania tego obrotu. Surowe warunki w zakresie świadczenia usług certyfikacyjnych mogłyby też spowodować, że zainteresowani stosowaniem podpisów elektronicznych będą korzystać z usług zagranicznych jednostek certyfikacyjnych, a nie krajowych. Umiar w zakresie rygoryzmu jest więc wysoce pożądany. Zachęca do tego zarówno konstytucyjna zasada proporcjonalności w ograniczaniu praw i wolności, odnosząca się bez wątpienia do świadczenia usług certyfikacyjnych, jak też wzgląd na rozwój międzynarodowego, elektronicznego kontraktowania, które może ułatwić tylko odpowiadająca standardom międzynarodowym (a nie „zaściankowa”, nacechowana nieufnością wobec nowej technologii) regulacja prawna podpisu elektronicznego.

The liberal model for the legal regulation of electronic signatures (in terms of form and content) is favoured by international models, in particular the UNCITRAL Model Law. The legal regulation of electronic signatures in European states (even those with a Germanic legal tradition) is also evolving in this direction, which is probably related to the gradual overcoming of distrust in new signature techniques and technologies. This justifies the conclusion that the Polish legal regulation of the electronic signature should not be stricter than the European standards, reflecting a moderately liberal model of regulation of this signature. This should be a general regulation, representing a minimum intervention in the market for certification services. In particular, this regulation should ensure the security of electronic trading without discriminating against any electronic signature technology or closing off any entity that meets the statutory conditions from providing certification services. Greater freedom in the provision of such services could be counterbalanced by an appropriate legal regulation of the scope of responsibility of entities 'entangled' in the process of using an electronic signature (so-called 'network' liability as a type of tort liability) and the statutory protection of 'informational' privacy (personal data) of persons using an electronic signature.

The organisational and legal regulation of trustworthy electronic signatures could go in the following directions: a) limiting the scope of legal rationing to qualified certificate issuers; b) adoption of the principle of voluntary submission to public law supervision; c) designating as the supervisory authority a non-ministerial body of a highly independent and interdisciplinary nature (e.g. the National Commission for Electronic Signatures), which should maintain a publicly accessible list of certification service providers under a public oversight system; (d) allowing the supervisory authority - as is the case in other countries - to outsource certain supervisory functions to technologically specialised private bodies.

Excessive rigour in the regulation of electronic signatures in the institutional sphere (infrastructures of mutual trust) can be counterproductive. Instead of resulting in the expected widespread use of this signature (on a par with the ubiquity of the handwritten signature) and increasing the speed of electronic business and the desired flexibility of electronic business (i.e. the smooth uptake of developments in electronic authentication technology), it may lead to rigidity or even blocking of electronic business. Strict conditions regarding the provision of certification services could also result in those interested in using electronic signatures using foreign certification bodies rather than domestic ones. Moderation in terms of rigour is therefore highly desirable. This is encouraged both by the constitutional principle of proportionality in the restriction of rights and freedoms, which undoubtedly applies to the provision of certification services, and by the consideration of the development of international electronic contracting, which can only be facilitated by a legal regulation of electronic signatures that corresponds to international standards (rather than a 'parochial' one, characterised by distrust of the new technology).