Konstytucja 3 Maja 1791

Abstrakt

Konstytucja 3 Maja stanowiła reakcję na upadek starej Rzeczpospolitej szlacheckiej, której instytucje skostniały na przestrzeni wieków i nie potrafiły sprostać wymaganiom rodzącej się nowej epoki. Te przestarzałe instytucje uczyniły Polskę niezdolną do działania na arenie wewnętrznej i bezbronną na arenie zagranicznej. W gruncie rzeczy opierały się nadal na zasadach konstytucji nihil novi uchwalonej w roku 1505, która we wczesnym etapie epoki nowożytnej nadała Polsce ustrój stanowy, który panował wtedy również i w pozostałych częściach Europy. Centralną instytucją ówczesnej Rzeczypospolitej szlacheckiej był polski parlament, sejm, składający się z izby niższej, czyli poselskiej (z posłami ze szlachty niższej), oraz izby wyższej, czyli senatu (z magnatami i dostojnikami kościelnymi), obradujących pod przewodnictwem króla. Ta forma rządów różniła się jednak zasadniczo od panującej w tym czasie we Francji czy w Anglii, gdzie dokonywały się właśnie zasadnicze zmiany, jak również panowała w nim inna struktura niż w Świętym Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiego.

Based on a speech held by Johannes Masing on the occasion of the 221st anniversary of the Polish Constitution of May 3, 1791, this article outlines this constitution’s position in the history of the modern constitutional state. It initially highlights the domestic importance of the constitution’s achievements in Poland against the background of the old Republic of Nobles’ shortcomings. The author subsequently contrasts the basic ideas of the Constitution of May 3 with French and American constitutional developments at the time. It is emphasised that these constitutional processes were aimed at a new legitimisation of public governance whereas the Constitution of May 3 maintained the rule of privileged estates. The absence of basic and human rights provisions in the Constitution of May 3 is also identified as a pre-modern element. On the other hand, the conceptualisation of an entire public system as achieved in the Constitution of May 3 is understood as a characteristic of modern constitutions. Further modern features are recognised in the formation of a singular electoral body, the association of electoral franchise with freehold, the understanding of all executive and judicial powers as merely derived authority, and the accountability of members of the executive branch to the Sejm. Masing concludes that while the Constitution of May 3 does not contain the modern constitutional scheme of legitimate governance exhaustively, it includes however many progressive elements. Looking at the constitution as a whole, it can be considered as the first modern constitution of Europe. Masing then covers the importance of the Constitution of May 3 for the self-concept of the Polish Nation. Finally, he demonstrates the striking resemblance between current deficiencies in European integration and the challenges faced by Poland in 1791.