Nr 3-4 (185-186) (2010)
Artykuły

Redukcja utrzymująca skuteczność na tle projektu Księgi Pierwszej Kodeksu cywilnego

[Reducing upholding effectiveness in the light of the draft of Book One of the civil code]

Opublikowane 2010-12-31

Słowa kluczowe

  • Kodeks cywilny,
  • redukcja utrzymująca skuteczność,
  • akty prawne,
  • Civil Code,
  • reducing upholding effectiveness,
  • juridical acts
  • ...Więcej
    Less

Jak cytować

Redukcja utrzymująca skuteczność na tle projektu Księgi Pierwszej Kodeksu cywilnego: [Reducing upholding effectiveness in the light of the draft of Book One of the civil code]. (2010). Studia Prawnicze The Legal Studies, 3-4 (185-186), 93-146. https://doi.org/10.37232/sp.2010.3-4.3

Abstrakt

Redukcja utrzymująca skuteczność jest jedynym ze sposobów ograniczenia zastosowania sankcji nieważności bezwzględnej. Jedną z odmian tzw. częściowej nieważności czynności prawnej, o której mowa w art. 58 § 3 k.c., a zatem instytucją prawną skierowaną na zachowanie w mocy umowy.

Zastosowanie redukcji dotyczy sytuacji, gdy dana część czynności prawnej (np. klauzula umowna) jednocześnie obejmuje treść dozwoloną i niedozwoloną. W przypadku wady całej klauzuli w grę wchodzi spór o ważność całej czynności prawnej. Jeżeli cześć klauzuli jest wadliwa, wówczas na pierwszym miejscu istotna jest ocena ważności pojedynczej klauzuli. Dopiero po ustaleniu jej nieważności późniejsze zastosowanie przesłanek w stosowaniu tzw. częściowej nieważności mogłoby zagrozić prawnemu bytowi całej czynności prawnej.

 

The article discusses the concept of the so-called “reducing upholding enforcement” (validity) of juridical acts in the light of the draft of Book One of the new Polish civil code (published in 2008). The draft contained a dedicated legal basis allowing courts to reduce the terms (i.e. contractual rights or obligations) of a contract which is invalid – it is so called “reducing upholding effectiveness”. In the article an analysis has been carried out of the most important theoretical and practical backgrounds. The main concern is about the scope of the judge’s power to reduce or even revise the term of the juridical act (contract) and its limit. The comparative context of reduction has also been presented. Reduction is one of the ways to avoid nullity of the juridical act, especially contract clause and is one form of partial invalidity. The main function of it is to protect parties from the disadvantageous and sometimes unexpected effects of invalidity, especially those effects for a party protected by the sanction of nullity (“weaker party”). Reducing the scope of the void term leads to the legal effects of a juridical act remaining in force to the extent allowed and valid in the realm of private law (for instance to cut out the part infringing mandatory rules). This paper includes also comparative remarks on the admissibility of such a reduction in chosen legal systems ius civile and common law tradition. Amongst ius civile systems the doctrine of reduction is widely accepted in German law (called Geltungserhaltende Reduktion). In the common law tradition, reduction is rather inadmissible as a principle. There is a restrictive approach for partial invalidity within the doctrine of severance in contract law. Even though the severability of the contract is only partly invalid, it is widely recognised that reducing invalid contractual terms is hard to accept because of the blue pencil rule and prohibition of such interventions in contractual matters. The article discusses exceptions which can be found in some countries (especially New Zealand or Québec law on illegal contracts). The fundamental problem arising in the area of reducing upholding effectiveness is connected with the fine line between reducing the scope of a void term as a part of the juridical act and revising the matter hidden behind the invalid part of the juridical act. In other words, with the limitations of the courts’ discretion in rewriting an invalid clause. Effects which are intended by reducing the scope of a void term can be achieved in other legal ways. The main alternative is the concept where the sanction of invalidity is established by the judge – in a structured discretion form - which was proposed in the model rules of The Principles of European Contract Law and Draft Common Frame of Reference. That approach reveals some aspects of a structured discretion useful to propose some amendments for the Polish normative basis of reduction. These are statutory factors which are supposed to be taken into consideration when a court exercises its power to sever, reduce or revise an invalid clause or obligation. One basic factor should prevent the so called innocent party from suffering injustice flowing from making a part of a juridical act null and void. This could be done by refusing partial invalidity and instead reducing or revising the invalid part (especially contract term). A version of a legal ground presented by the draft of Book One of the new Polish civil code to reduce the scope of the juridical act clause should be accepted as a step forward in the promotion of justice and efficiency of private law regulations. Implementation of that legal doctrine is supposed to be more detailed and include some aspects of structured discretion i.e. factors limiting the courts’ power to reduce or revise a void clause.

Bibliografia

  1. Bar Ch. von, Clive E.M., Principles, definitions and model rules of European private law. Draft common frame of reference (DCFR), Sellier, European Law Publisher, München 2009.
  2. Beatson J., Anson’s Law of Contract, Cambridge 1998.
  3. Beckmann R.M., Nichtigkeit und Personenschutz. Parteibezogene Einschränkung Der Nichtigkeit Von Rechtsgeschäften, Mohr Siebeck, Tubingen 1998.
  4. Bednarek M. [w:] E. Łętowska (red.), Prawo zobowiązań - część ogólna, C.H. Beck, Warszawa 2009.
  5. Ben-Shahar O., How to Repair Unconscionable Contracts, University of Chicago, Chicago 2008, http://ssrn.com/abstract=1082926, http://www.law.umich.edu [dostęp: 2010 r.].
  6. Brox H., Walker W.D., Schaick A.C. van [w:] D. Busch (red.), Principles of European contract law (part III) and Dutch law. A commentary II, Kluwer Law International, The Hague 2006.
  7. Brzozowski A. [w:] A. Olejniczak (red.), Prawo zobowiązań – część ogólna, C.H. Beck, Warszawa 2009.
  8. Brzozowski A., Wpływ zmiany okoliczności na zobowiązania w świetle art. 3571 KC oraz Zasad Europejskiego Prawa Kontraktów wybrane zagadnienia [w:] A. Brzozowski, W. Kocot, K. Michałowska (red.), W kierunku europeizacji prawa prywatnego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Rajskiemu, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 67–74.
  9. Cheshire G.C., Fifoot C.H., Furmston M., Law of Contract, H.M.S.O., London 1986.
  10. Coester M. [w:] J. von Staudingers (red.), Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch mit Einfuhrungsgesetz und Nebengesetzen Eckpfeiler des Zivilrechts, Sellier-de Gruyter, Berlin 2008.
  11. Cumyn M., Nullity of Contracts in Québec Law, An Overview And Comparison With The Common Law of Illegal Contracts, Uniform Law Conference of Canada, Civil Law Section, Regina, Saskatchewan 2004, http://www.ulcc.ca [dostęp: 2010 r.].
  12. Dorn F. [w:] M. Schmoeckel, J. Rücker, R. Zimmermann (red.), Historisch-kritischer Kommentar zum BGB, Mohr Siebeck, Tübingen 2003.
  13. Drapała P. [w:] E. Łętowska (red.), Prawo zobowiązań – część ogólna. T. 5, C.H. Beck, Warszawa 2006.
  14. Drapała P., Kara umowna a „odsetki karne”, „Monitor Prawniczy” 2005, nr 19, s. 958–960.
  15. Fauvarque-Cosson B., Mazeaud D. [w:] J.B. Racine, L. Sautonie-Laguionie, A. Tenenbaum, G. Wicker (red.), European contract law. Materials for a Common Frame of Reference. Terminology, Guiding Principles, Model Rules, Sellier, Munich 2008, s. XXVII–XXVIII.
  16. Fauvarque-Cosson B., Mazeaud D., Racine J.B., European contract law. Materials for a common frame of reference. Terminology, guiding principles, model rules, , Sellier, Monachium 2008.
  17. Flume W., Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts. Das Rechtsgeschäft, Berlin, Heilderberg, New York 1979.
  18. Gerven W. van, The concept of provisional validity. The doctrine of nullity refined [w:] E. von Caemmerer, M. Rheinstein, S. Mentschikoff , K. Zweigert (red.), Ius privatum gentium, Festschrift für Max Rheinstein. Vol. 2, J.C.B Mohr, Tübingen 1969, s. 505–522.
  19. Ghozi A. [w:] P. Catala (red.), Proposals for Reform of the Law of Obligations and the Law of Prescription, Hart Publishing, Oxford 2009.
  20. Gillies P., Concise contract law, The Federation Press, Sydney 1988.
  21. Gromek K., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2009.
  22. Grzywacz A., Rusinek M., Porzycki M., Zoll F., Najem lokalu użytkowego, Warszawa 2003.
  23. Gutowski M., Dopuszczalność stosowania art. 58 § 3 k.c. do podlegających uchyleniu uchwał zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia spółek kapitałowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2009, nr 12, s. 19–25.
  24. Gutowski M., Glosa do wyroku SN z 28.10.2005 r. II CK 174/05. [Dot. nieważności czynności prawnej podjętej w celu przestępnym], „Monitor Prawniczy” 2007, nr 18, s. 1023–1026.
  25. Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, C.H. Beck, Warszawa 2006.
  26. Hager J., Gesetzes-und sittenkonforme Auslegung und Aufrechterhaltung von Rechtsgeschäften, Beck'sche Verlagsbuchhandlung, München 1983.
  27. Halson R., Contract law, Longman, Harlow 2001.
  28. Hatzis A.N., Zervogianni E., Judge-Made Contracts. Reconstructing Unconscionable Contracts (December 2006), http://ssrn.com/abstract=953669 [dostęp: 2010 r.].
  29. Heiss H., Formmängel und ihre Sanktionen. Eine privatrechtsvergleichende Untersuchung, Mohr Siebeck, Tübingen 1999.
  30. Janiak A., Komentarz do art. 58 kodeksu cywilnego [w:] A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. T. 1. Część ogólna, Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
  31. Jastrzębski J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 10 października 2003 r. II CK 120/2002, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2005, nr 7–8, s. 411, LEX nr 295487.
  32. Kluska-Żak I., Żak M., Kierunki proponowanych zmian francuskiego prawa zobowiązań, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2008, nr 4, s. 1071–1098.
  33. Kohutek K., Rachwał A., Spyra M., Wyrwiński M., Spółka akcyjna i spółka komandytowo-akcyjna, LexisNexis, Warszawa 2005.
  34. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego, Księga pierwsza Kodeksu cywilnego, Projekt z uzasadnieniem, Warszawa 2008 r., http://www.ms.gov.pl/projekty [dostęp: 2010 r.].
  35. Kötz H. [w:] H. Beale, D. Tallon, L. Bernardeau, R. Williams (red.), Casebook On the Common Law of Europe. Contract law, Oxford 2002.
  36. Księżak P., Glosa do wyroku SN z 28.10.2005 r. II CK 174/05. [Dot. czynności prawnej podjętej w celu przestępnym], „Monitor Prawniczy” 2007, nr 23, s. 1325–1327.
  37. Księżak P., Komentarz do art. 58 kodeksu cywilnego [w:] A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. T. 1. Część ogólna, Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
  38. Lando O., Principles of European contract law. Part III, Kluwer Law International, The Hague 2003.
  39. Łętowska E., Prawo umów konsumenckich, C.H. Beck, Warszawa 2002.
  40. Levin C.J., Brown A.R. [w:] T.L. Stark. F.K. Browne, L.R. Brody (red.) Negotiating and drafting contract boilerplate, Alm Publishing, New York 2003.
  41. Machnikowski P., Swoboda umów według art. 3531 KC - konstrukcja prawna, C.H. Beck, Warszawa 2005.
  42. MacQueen H.L., Illegality and Immorality in Contracts. Towards European Principles [w:] A.S. Hartkamp, E.H. Hondius (red.), Towards a European Civil Code, Kluwer Law International, Nijmegen 2004, s. 415–430.
  43. Monahan G., Essential contract law, Cavendish Publishing, Sydney 2001.
  44. Nazar M. [w:] T. Smyczyński (red.), Prawo rodzinne i opiekuńcze. T. 11, C.H. Beck, Warszawa 2009.
  45. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U. 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.
  46. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 października 2004 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o usługach turystycznych, Dz.U. 2004 r. Nr 223, poz. 2268 ze zm.
  47. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2003 r., sygn. II CK 120/2002, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2005, nr 7–8, poz. 95.
  48. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2001 r., sygn. III CZP 55/2001, LEX nr 352911.
  49. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2003 r., sygn. V CK 231/2002, LEX nr 1631455.
  50. Pietrzykowski K. [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2010.
  51. Potrzeszcz R., Siemiątkowski T. [w:] R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski (red.), Komentarz do kodeksu spółek handlowych. Spółki osobowe, LexisNexis, Warszawa 2001.
  52. Radwański Z. [w:] S. Grzybowski (red.), System prawa cywilnego. Część ogólna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1985.
  53. Radwański Z. [w:] Z. Radwański (red.), Prawo cywilne - część ogólna, C.H. Beck, Warszawa 2008.
  54. Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, C.H. Beck, Warszawa 2007.
  55. Radwański Z., Zieliński M. [w:] M. Safjan (red.), Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2007.
  56. Rodzynkiewicz M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2007.
  57. Romanowski M., Kapitał docelowy, „Przegląd Prawa Handlowego” 2002, nr 8, s. 1–7.
  58. Säcker F.J., Mohr J., Fallsammlung zum BGB Allgemeiner Teil. Mit Verbindungslinien zum Schuld- und Sachenrecht, Heidelberg Springer, Berlin 2010.
  59. Sołtysiński S., Rozważania o nieważnych i nieistniejących czynnościach prawnych ze szczególnym uwzględnieniem uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych i spółdzielni [w:] A. Brzozowski, W. Kocot, K. Michałowska (red.), W kierunku europeizacji prawa prywatnego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Rajskiemu, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 305–326.
  60. Szczepanowska-Kozłowska K., Glosa do wyroku SN z 26.01.2006 r. II CK 378/05. [Dot. pobierania innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży], „Glosa” 2007, nr 2, s. 105–118.
  61. Szczepańska M., Glosa do uchwały SN z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, LEX 2009.
  62. Szlęzak A., Glosa do wyroku SN z 26.01.2006 r. V CSK 81/05. [Dot. nieważności czynności prawnej; woli stron utrzymania ważności umowy w razie nieważności niektórych jej postanowień], „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2007, nr 7–8, poz. 88 c.
  63. Szlęzak A., Representations and warranties w umowach poddanych polskiemu prawu, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007, nr 10, s. 4–9.
  64. The British Columbia Law Institute, Report on Relief Under Legally Defective, http://csc.lexum.umontreal.ca/en/2004/2004scc7/2004scc7.html [dostęp: 2010 r.].
  65. The British Columbia Law Institute, Report on Relief Under Legally Defective Contracts. The Uniform Illegal Contracts Act, www.bcli.org [dostęp: 2010 r.].
  66. The Law Commission, http://www.lawcom.gov.uk/illegal [dostęp: 2010 r.].
  67. The Law Commission, Illegal Transactions. The Effect of Illegality on Contracts and Trusts, http://www.lawcom.gov.uk/illegal_transactions_eff ect.htm [dostęp: 2010 r.].
  68. Treitel G.H., The Law of Contract, London 1987.
  69. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., sygn. III CZP 62/2007, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna” 2008, nr 7–8, poz. 87.
  70. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., sygn. III CZP 62/2007, LEX nr 1468665.
  71. Uffmann K., Das Verbot der geltungserhaltenden Reduktion, Mohr Siebeck, Tübingen 2010.
  72. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych, Dz.U. 2002 r. Nr 169, poz. 1385 ze zm.
  73. Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2004 r. Nr 162, poz. 1691.
  74. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, Dz.U. 2003 r. Nr 60, poz. 535 ze zm.
  75. Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2005 r. Nr 157, poz. 1316.
  76. Węgrzynowski Ł., Sądowe ustalanie treści stosunku umownego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007, nr 5, s. 44–49.
  77. Wiśniewski T. [w:] G. Bieniek (red.), Komentarz do kodeksu cywilnego. Ks. 3, zobowiązania. T. 2, LexisNexis, Warszawa 2007.
  78. Włodarska K., Umowa agencyjna, LexisNexis, Warszawa 2008.
  79. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 marca 2006 r., sygn. ACa 1909/2005, LEX nr 1189316.
  80. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2005 r., sygn. II CK 742/2004, LEX nr 1611388.
  81. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 1998 r., sygn. I PKN 245/98, LEX nr 335049.
  82. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2000 r., sygn. IV CKN 85/2000, LEX nr 348273.
  83. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2005 r., sygn. II CK 174/05, „Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna” 2006, nr 9, poz. 149.
  84. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1998 r., sygn. I CKN 478/97, LEX nr 331906, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1998, nr 12 poz. 217.
  85. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1997 r., sygn. II CKN 472/97, LEX nr 405147.
  86. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2003 r., sygn. II CKN 1097/2000, LEX nr 358498.
  87. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1997 r., sygn. III CKN 58/97, LEX nr 405170.
  88. Wyrwiński M., Zoll F., Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2004.
  89. Zimmermann R. [w:] H.L. MacQueen, R. Zimmermann (red.), European contract law. Scots and South African Perspectives, Edinburgh University Press, Edinburgh 2006.
  90. Zimmermann R., The Law of Obligations. Roman Foundations of the Civilian Tradition, Oxford University Press, Oxford 1996.
  91. Zimmermann R., The Principles of European contract law, Contemporary Manifestation of the Old, and Possible Foundation for a New, European Scholarship of Private Law [w:] Beyond borders. Perspectives on international and comparative law. Symposium in honour of Hein Kötz, Heimann, Köln 2006, s. 111–147.
  92. Zoll F., Kilka uwag na temat tzw. redukcji utrzymującej skuteczność, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2000, nr 1–2, s. 9–15.
  93. Żuławska C. [w:] G. Bieniek (red.), Komentarz do kodeksu cywilnego. Ks. 3, Zobowiązania. T. 1, LexisNexis, Warszawa 2007.