Prawo okupacji a międzynarodowe budowanie państwa: mój przyjaciel wróg

Abstrakt

Z perspektywy ostatnich 70 lat delegalizacja użycia siły w Karcie Narodów Zjednoczonych (art. 2, ust. 4) wydaje się czymś tyleż chwalebnym, co symbolicznym. Pomijając wyjątki i dwuznaczności, które wprowadza sama Karta, polityczna reinterpretacja zasad użycia siły powoduje „śmiertelną erozję” tegoż artykułu. Dzieje się tak w wyniku obchodzenia dotychczasowych zasad i swoistego „oswajania” użycia siły przeciwko aktorom niepaństwowym (ekstraterytorialne użycie siły), a także w interesie niebezpiecznie słabych jednostek geopolitycz-nych. Stanowi to wyzwanie zarówno dla postanowień Karty, jak i międzynarodowego prawa humanitarnego, a zwłaszcza instytucji okupacji wojennej, którą unormowano na początku XX w. Kilkadziesiąt lat później, w zmieniającej się rzeczywistości prawnej i geopolitycznej, powraca pytanie o okupację – jej definicję i użyteczność. Dotyczy to między innymi nowego-starego zjawiska państw nazywanych mianem „upadłych” (failed) lub „zbójeckich” (rogue). Państw, których kondycja niejako legitymizuje, a nawet wymusza interwencje o charakterze państwotwórczym. Wiele z tych operacji przyjmuje zewnętrzne znamiona okupacji, biorąc pod uwagę niezdolność failed states do efektywnego sprawowania władzy na swoim terytorium.

Following the end of the cold war, the incidence of statebuilding interventions has visibly increased in the case of dysfunctional (failed) states. Today, such interventionism in a good faith promotes liberal values and is believed to be in line with international legal regimes that makes it distinctive from neo-imperial politics. Even if state-building does not generally refer to regular warfare, it often takes analogous forms to occupation, which was codified in jus in bello at the beginning of the XXth century. While the occupation law requires occupants to maintain status quo on the occupying territory (article 43 of Hague Regulations), armed state-building is transformative by definition that seems to undermine conservative provisions of the former. The article presents traditional criteria for occupation in the Hague and Geneva conventions as well as prospects and limitations of its refinement (jus post bellum). In theory, such a redefinition could launch the formulation of the statebuilding regime, which aims to reduce deficits or double-standards in international state-building by focusing on the interests of local stakeholders of transformative projects. Hence, the Author addresses three interlocking issues: occupation within state-building, the occupation law and state-building, and transformative occupation as state-building.