Opublikowane
2009-12-31
Słowa kluczowe
- zgodność aktów prawnych,
- orzekanie,
- wyrok,
- Trybunał Konstytucyjny,
- Konstytucja,
- compliance of legal acts,
- adjudgment,
- judgment,
- Constitutional Tribunal,
- Constitution
...Więcej
Less
Abstrakt
Przedmiotem niniejszego opracowania jest problematyka stosowania w praktyce orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego (dalej też: Trybunał, TK) wyroków zawierających formułę „nie jest niezgodny”. Ewolucja orzecznictwa wykształciła ten specyficzny mechanizm procesowy dla oznaczenia relacji zachodzącej pomiędzy kwestionowaną regulacją a aktem normatywnym stanowiącym wzorzec kontroli. Celem artykułu jest omówienie tych sytuacji, w których Trybunał Konstytucyjny stosuje tę formułę, określenie jej znaczenia, a także wskazanie skutków wyroków o braku niezgodności.
It is not specified in the Constitution nor in the Constitutional Tribunal Act what should be the exact formula of a ruling concerning constitutionality of the challenged normative acts. There are two main types of relationship between the normative acts which are indicated in the course of review of the norms, namely conformity and non-conformity. However, a ruling that the subject of the challenge conform or does not conform to the basis of review may not always precisely describe the relationship between the two norms. In some circumstances it is recommended to deploy other formula which will describe such relationship in a more adequate manner. In practice, a third formula of rulings has been developed in the jurisprudence of the Constitutional Tribunal, i.e. a ruling that a certain legal provision is not inconsistent with a specified constitutional provision. It differs in its meaning from the rulings on conformity and non-conformity. On the basis of the hitherto jurisprudence of the Constitutional Tribunal two sets of circumstances which lead the Tribunal to rule on the challenged provision’s lack of inconsistency with the normative act of higher rank may be distinguished. The formula is not inconsistent with has been applied both in order to confirm constitutionality of the challenged regulation and where the basis of review has been found inadequate with the challenged norm. At present the formula is not inconsistent with is extremely rarely used to indicate simple conformity. In the majority of cases it is applied in order to emphasise the lack of adequacy between the questioned regulation (the subject of a challenge) and the indicated normative act of higher rank (basis of review). If the basis of review is adequate with the subject of a challenge it means that there is a common ground of reference and the necessary connection between the two provisions that will enable an assessment of their interrelation. In the most recent Tribunal’s case law it is expressly underlined that it is the initiator of the proceeding that is under the duty to prove the adequacy between the norms. In the reasoning for his application he should bring forward arguments which will demonstrate, at least implicite, that the chosen basis of review is relevant and appropriate. Such a demonstration of the adequacy supplements the course of determining the scope of the constitutional review by defining the content of the provisions indicated as the basis of review and the subject of a challenge which are to be confronted against each other. In practice, the adequacy of the basis of review is often so obvious that there is no need for the Tribunal to put forward in the reasons for a ruling any arguments which will support it. The question of the kind of relationship existing between the subject of a challenge and the basis of review constitutes a first stage of the adjudication to the merits of the case in the proceedings before the Constitutional Tribunal. Where there is a lack of an adequate relation between those regulations, adjudication upon the constitutionality is objectively impossible since there is no appropriate ground for assessment of the challenged regulation. Failure to prove adequacy between the subject of a challenge and the basis of review results in an issuance of a judgment that the norms are not inconsistent. It should be qualified as an incomplete ruling as to the merits of the case. A judgment which includes a formula is not inconsistent with does not interfere in the actual legal system, nor does it directly affect the application of the challenged regulation in practice. However, it may indirectly affect courts’ rulings in particular cases. Being under the influence of the Tribunal’s judgment on the lack of inconsistency courts might refrain from applying particular regulations in some cases. Adjudication on the lack of inconsistency falls within the scope of the Tribunal’s competence to review hierarchical conformity of normative acts. It does not rebut the presumption of constitutionality of the challenged regulation. However, it also does not totally prevent subsequent review of the challenged regulation with the same basis of review. Such review wall be admissible providing that the adequacy between the challenged regulation and the basis of review will be pointed out and proven.
Bibliografia
- Banaszkiewicz B., Glosa do postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 19 grudnia 2006 r., P 37/05 (problem kontroli zgodności polskiej ustawy z prawem wspólnotowym), „Przegląd Legislacyjny” 2007, nr 2.
- Czeszejko-Sochacki Z., Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego: pojęcie, klasyfikacja i skutki prawne, „Państwo i Prawo” 2000, nr 12, s. 16–34.
- Czeszejko-Sochacki Z., Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na ile porównawczym, Warszawa 2001.
- Florczak-Wątor M., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006.
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483.
- Królikowski J., Pojęcie dobra wspólnego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego [w:] W. Wołpiuk (red.), Dobro wspólne. Problemy konstytucyjnoprawne i aksjologiczne, Warszawa 2008, s. 159–174.
- Królikowski J., Sułkowski J., Znaczenie przesłanki oczywistej bezzasadności dla dostępności skargi konstytucyjnej jako środka ochrony konstytucyjnych wolności i praw, „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 5, s. 91–110.
- Królikowski J., Ujemna przesłanka zbędności orzekania w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, „Studia Prawnicze” 2008, nr 4, s. 59–88.
- Łętowska E., Własność i jej ochrona jako wzorzec kontroli konstytucyjności. Wybrane problemy, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2009, nr 4, s. 889–919.
- Mączyński A., Łyszkowska A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez Trybunał Konstytucyjny [w:] K. Działocha (red.), Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2005, s. 25–51.
- Mączyński A., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego [w:] M. Zubik (red.), Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2006, s. 79–134.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 października 1991 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470 ze zm.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 stycznia 2007 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.
- Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 marca 2001 r. o sprostowaniu błędów, Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319.
- Oniszczuk J., Dobro wspólne. Problemy konstytucyjnoprawne i aksjologiczne. Red. Waldemar J. Wołpiuk,, „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 4, s. 243–248.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lipca 1996 r., sygn. akt K 5/96, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1996, nr 4, poz. 30.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 stycznia 1991 r., sygn. akt U 8/90, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1991, poz. 8.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 1991 r., sygn. akt U 2/91, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1991, poz. 10.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 października 1995 r., sygn. akt K 10/95, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1995, nr 2, poz. 30.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 stycznia 1994 r., sygn. akt K 9/93, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1994, poz. 3.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 października 1993 r., sygn. akt K 14/92, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1993, nr 2, poz. 35.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 sierpnia 1990 r., sygn. akt K 7/90, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1990, poz. 5.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lutego 1993 r., sygn. akt K 10/92, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1993, poz. 5.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 października 1995 r., sygn. akt K 4/95, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1995, poz. 31.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 listopada 1995 r., sygn. akt K 12/96, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1996, nr 6, poz. 51.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 czerwicą 1995 r., sygn. akt K 4/94, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1995, nr 1, poz. 16.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 stycznia 1991 r., sygn. akt K 11/90, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1991, poz. 2.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 1996 r., sygn. akt K 9/95, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1996, nr 1, poz. 2.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 października 1994 r., sygn. akt U 1/94, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1994, poz. 35.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 października 1995 r., sygn. akt K 8/95, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1995, poz. 28.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 grudnia 1994 r., sygn. akt P 3/94, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1994, nr 2, poz. 40.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 grudnia 1992 r., sygn. akt K 3/92, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1992, poz. 26.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 1994 r., sygn. akt P 1/94, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1994, poz. 37.
- Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 kwietnia 1991 r., sygn. akt U 9/90, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1991, poz. 9.
- Pietrzykowski K., Prawo cywilne. Orzecznictwo. T. 1, Warszawa 2007.
- Tuleja P., Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie hierarchicznej kontroli norm, „Przegląd Sejmowy” 2009, nr 5, s. 35–51.
- Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz.U. z 1997 r. Nr 102, poz. 643 ze zm.
- Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2006 r. Nr 200, poz. 1471.
- Wojtyczek K., Zasada skargowości w procedurze kontroli norm przed polskim Trybunałem Konstytucyjnym, „Przegląd Sejmowy” 2003, nr 1, s. 26–41.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt SK 96/06, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2008, nr 3, poz. 40.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 maja 2005 r., sygn. akt SK 40/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2005, nr 5, poz. 48.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 maja 2007 r. sygn. akt K 2/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2007, nr 5, poz. 48.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 czerwca 2002 r., sygn. akt P 13/01, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2002, nr 4, poz. 42.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 listopada 2001 r., sygn. akt P 2/01, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2001, nr 8, poz. 249.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 lutego 2008 r., sygn. akt SK 82/06, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2008, nr 1, poz. 3.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 marca 2001 r., sygn. akt P 9/01, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2002, nr 2, poz. 14.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 października 2003 r., sygn. akt K 31/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2004, nr 9, poz. 91.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia 2004 r., sygn. akt K 20/04, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2004, nr 11, poz. 115.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia 2005 r., sygn. akt SK 53/04, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2005, nr 11, poz. 134.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 1996 r., sygn. akt K 17/96, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1996, nr 5, poz. 43.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 stycznia 1998 r., sygn. akt K 5/97, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1998, nr 1, poz. 3.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2000 r., sygn. akt P 3/00, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2000, nr 5, poz. 138.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 listopada 2000 r., sygn. akt K 7/00, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2000, nr 7, poz. 259.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 marca 2000 r., sygn. akt P 5/99, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2000, nr 2, poz. 60.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lipca 2009 r., sygn. akt K 64/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 5, poz. 76.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 grudnia 2008 r., sygn. akt P 68/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2008, nr 10, poz. 180.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwietnia 2008 r., sygn. akt K 40/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2008, nr 3, poz. 44.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lipca 2009 r., sygn. akt Kp 4/08, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 7, poz. 112.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 listopada 2004 r., sygn. akt P 19/03, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2004, nr 10, poz. 106.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 października 2007 r., sygn. akt K 28/06, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2007, nr 9, poz. 104.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 2002 r., sygn. akt U 3/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2002, nr 7, poz. 95.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 2003 r., sygn. akt SK 15/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2003, nr 9, poz. 103.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 lutego 2009 r., sygn. akt SK 10/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 2, poz. 8.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2007 r., sygn. akt K 25/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2007, nr 7, poz. 80.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 lutego 2001 r., sygn. akt SK 14/00, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2001, nr 2, poz. 31.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 października 1999 r., sygn. akt SK 4/99, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1999, nr 6, poz. 119.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 września 2007 r., sygn. akt SK 4/06, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2007, nr 8, poz. 98.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 czerwca 1999 r., sygn. akt K 34/98, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1999, nr 5, poz. 94.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 czerwca 2009 r., sygn. akt SK 31/08, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 6, poz. 83.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 września 2008 r., sygn. akt K 35/06, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2008, nr 7, poz. 120.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2005 r., sygn. akt K 42/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2005, nr 4, poz. 38.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 października 1998 r., sygn. akt K 7/98, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1998, nr 6, poz. 96.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 października 2003 r., sygn. akt U 2/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2003, nr 8, poz. 81.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 czerwca 2000 r., sygn. akt K 2/99, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2000, nr 5, poz. 139.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 kwietnia 2009 r., sygn. akt K 50/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 4, poz. 51.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 listopada 2005 r., sygn. akt P 10/03, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2005, nr 10, poz. 116.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 maja 2001 r., sygn. akt SK 15/00, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2001, nr 4, poz. 85.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2005 r., sygn. akt K 17/04, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2005, nr 6, poz. 66.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 czerwca 2009 r., sygn. akt K 54/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 6, poz. 86.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2002 r., sygn. akt K 2/01, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2002, nr 3, poz. 27.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 marca 2006 r., sygn. akt K 4/06, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2006, nr 3, poz. 32.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 maja 1999 r., sygn. akt P 10/98, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1999, nr 4, poz. 77.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 października 2000 r., sygn. akt K 12/00, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2000, nr 7, poz. 255.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2001 r., sygn. akt K 2/00, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2001, nr 8, poz. 254.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2001 r., sygn. akt K 2/00, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2001, nr 8, poz. 254.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 maja 2008 r., sygn. akt SK 25/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2008, nr 4, poz. 62.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 maja 2009 r., sygn. akt SK 32/07, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 5, poz. 70.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 1997 r., sygn. akt U 11/97, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1997, nr 5–6, poz. 67.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 stycznia 1999 r., sygn. akt K 1/98, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1999, nr 1, poz. 3.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 kwietnia 2003 r., sygn. akt K 18/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2003, nr 4, poz. 32.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2003 r., sygn. akt P 3/03, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2003, nr 8, poz. 82.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 kwietnia 2003 r., sygn. akt SK 24/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2003, nr 4, poz. 33.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 maja 2001 r., sygn. akt K 5/01, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2001, nr 4, poz. 87.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 grudnia 1996 r., sygn. akt K 25/95, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1996, nr 6, poz. 52.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 lipca 2002 r., sygn. akt SK 31/01, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2002, nr 4, poz. 49.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., sygn. akt SK 18/00, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2001, nr 8, poz. 256.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 kwietnia 2006 r., sygn. akt K 11/04, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2006, nr 4, poz. 40.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 listopada 1997 r., sygn. akt U 3/97, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 1997, nr 3–4, poz. 40.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 czerwca 2001 r., sygn. akt K 18/00, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2001, Nr 5, poz. 118.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 października 1999 r., sygn. akt U 4/99, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1999, nr 6, poz. 118.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 stycznia 2009 r., sygn. akt SK 22/06, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 1, poz. 1.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lipca 2009 r., sygn. akt K 13/08, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 7, poz. 105.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lutego 2005 r., sygn. akt SK 49/03, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2005, nr 2, poz. 13.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 grudnia 1999 r., sygn. akt SK 19/99, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 1999, nr 7, poz. 161.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 kwietnia 2002 r., sygn. akt SK 18/01, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2002, nr 2, poz. 16.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2004 r., sygn. akt K 38/03, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2004, nr 10, poz. 104.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2005 r., sygn. akt SK 25/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2005, nr 10, poz. 112.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 lipca 2009 r., sygn. akt SK 48/05, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2009, nr 7, poz. 108.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 marca 2004 r., sygn. akt K 12/02, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2004, nr 3, poz. 19.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia z 11 października 2006 r., sygn. akt P 3/06, „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A” 2006, nr 9, poz. 121.