Prześlij tekst
ONLINE FIRST
Artykuły

Transparentność procesu Powszechnego Przeglądu Okresowego Rady Praw Człowieka ONZ – polska praktyka w świetle prawa międzynarodowego i krajowego

PDF
  • Weronika Bilińska
Weronika Bilińska
Uniwersytet Warszawski

Opublikowane 2025-12-15

Słowa kluczowe

  • Powszechny Przegląd Okresowy Organizacji Narodów Zjednoczonych,
  • przejrzystość mechanizmów praw człowieka,
  • implementacja zaleceń międzynarodowych,
  • prawo międzynarodowe praw człowieka,
  • Polska w systemie ONZ
Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Transparentność procesu Powszechnego Przeglądu Okresowego Rady Praw Człowieka ONZ – polska praktyka w świetle prawa międzynarodowego i krajowego. (2025). Studia Prawnicze The Legal Studies, 1-29. https://doi.org/10.37232/

Abstrakt

W artykule przeanalizowano znaczenie przejrzystości Powszechnego Przeglądu Okresowego Organizacji Narodów Zjednoczonych w świetle prawa międzynarodowego oraz praktyki Polski. Wskazano, że skuteczność tego mechanizmu oceny przestrzegania praw człowieka zależy od jawności całego procesu. Brak krajowego obowiązku publicznego udostępniania raportów i rekomendacji prowadzi do powstania luki osłabiającej jego oddziaływanie. W przeciwieństwie do systemu organów traktatowych, w którym konwencje wprost nakazują upowszechnianie dokumentów, przegląd okresowy nie przewiduje takiego obowiązku. W Polsce ograniczona komunikacja władz i niepełne archiwum raportów sprawiają, że proces ten jest mało widoczny dla opinii publicznej. Media podejmują temat sporadycznie, dlatego główną rolę informacyjną i kontrolną pełnią organizacje społeczne. W artykule sformułowano tezę, że brak przejrzystości osłabia presję społeczną i zmniejsza potencjał przeglądu jako narzędzia rozliczania działań państwa i impulsu do reform.

PDF

Bibliografia

  1. A Practical Guide for Civil Society: Universal Periodic Review, Office of the High Commissioner for Human Rights, Genewa 2014, https://www.ohchr.org/en/publications/policy-and-methodological-publications/universal-periodic-review-practical-guide-civil [dostęp: 24.09.2025].
  2. Bodnar A., Marzy mi się Polska, w której zobowiązania umów międzynarodo-
  3. wych są traktowane poważnie, https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059, 28856883,marzy-mi-sie-polska-w-ktorej-zobowiazania-umow-miedzynarodowych.html [dostęp: 24.09.2025].
  4. CAT, Concluding observations on the combined third to fifth periodic reports of the United States of America, 19 December 2014, CAT/C/USA/CO/3-5.
  5. CEDAW, General Recommendation No. 28 on the Core Obligations of States Parties under Article 2 of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, 16 December 2010, CEDAW/C/GC/28.
  6. CERD, Concluding observations on the combined seventh to ninth periodic reports of Japan, 26 September 2014, CERD/C/JPN/CO/7-9.
  7. CESCR, Concluding observations on the sixth periodic report of Poland, 26 October 2016, E/C.12/POL/CO/6.
  8. CESCR, Harmonized Guidelines on Reporting under the International Human Rights Treaties, Including Guidelines on a Common Core Document and Treaty-Specific Documents, 10 May 2006, HRI/MC/2006/3.
  9. CESCR, Methods of Work of the Committee on Economic, Social and Cultural Rights, 24 March 2009, E/C.12/2008/2.
  10. Cycles of the Universal Periodic Review, https://www.ohchr.org/en/hr-bodies/upr/cycles-upr [dostęp: 24.09.2025].
  11. Czuchnowski W., Walec PiS jedzie przez sądy, ale coś zgrzyta. Dlaczego spadła debata w Sejmie?, https://wyborcza.pl/7%2C75398%2C21790641%2Cwalec-pis-jedzie-przez-sady-ale-cos-zgrzyta-dlaczego-spadla.html?utm_source=chatgpt.com [dostęp: 24.09.2025].
  12. Dmitruczuk A., Polska będzie miała kłopoty w ONZ? Chodzi m.in. o spalanie węgla i powszechny smog, https://wyborcza.pl/7,177851,28842487,polska-bedzie-miala-klopoty-w-onz-chodzi-m-in-o-spalanie-wegla.html [dostęp: 24.09.2025].
  13. Domínguez-Redondo E., The Universal Periodic Review – Is There Life Beyond Naming and Shaming in Human Rights Implementation?, „New Zealand Law Review” 2012, t. 4, s. 673–706.
  14. Gajos-Kaniewska D., W maju Powszechny Przegląd Okresowy Praw Człowieka ONZ nt. Polski, https://www.rp.pl/prawo/art2762501-w-maju-powszechny-przeglad-okresowy-praw-czlowieka-onz-nt-polski#ap-2 [dostęp: 24.09.2025].
  15. Gujadhur S., Limon M., Towards the Third Cycle of the UPR: Stick or Twist. Lessons Learnt from the First Ten Years of the Universal Periodic Review, Universal Rights Group, Szwajcaria 2016.
  16. Hickey E., The UN’s Universal Periodic Review: Is It Adding Value and Improving the Human Rights Situation on the Ground? A Critical Evaluation of the First Cycle and Recommendations for Reform, „ICL Journal” 2011, t. 7, s. 1–24.
  17. HRC, Concluding observations on the fifth periodic report of the United States of America, 7 December 2023, CCPR/C/USA/CO/5.
  18. Human Right Council resolution 5/1 on 18 June 2007 Institution-building of the United Nations Human Rights Council, A/HRC/RES/5/1.
  19. Joseph S., Global Media Coverage of the Universal Periodic Review Process, [w:] H. Charlesworth, E. Larking (red.), Human Rights and the Universal Periodic Review, Cambridge University Press, Cambridge 2014, s. 147–166.
  20. Kälin W., Ritual and Ritualism at the Universal Periodic Review: A Preliminary Appraisal, [w:] H. Charlesworth, E. Larking (red.), Human Rights and the Universal Periodic Review: Rituals and Ritualism, Cambridge University Press, Cambridge 2014, s. 25–41.
  21. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483.
  22. Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 20 listopada 1989 r., Dz.U. 1991 r. Nr 120, poz. 526.
  23. Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r., Dz.U. 2012, poz. 1169.
  24. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r., Dz.U. 1989 Nr 63, poz. 378.
  25. Kośmiński P., PiS mówił o prawach człowieka, kraje ONZ nie uwierzyły. Tylko
  26. Watykan nas poparł, „Gazeta Wyborcza”, https://wyborcza.pl/7,75398,
  27. 21787387,pis-mowil-o-prawach-czlowieka-kraje-onz-nie-uwierzyly-tylko.html [dostęp: 24.09.2025].
  28. Kośmiński P., PiS pochwali się w ONZ: Bronimy praw człowieka! Wspomną m.in. o... prawie do aborcji, https://wyborcza.pl/7,75398,21625590,pis-wonz-bronimy-praw-czlowieka.html [dostęp: 24.09.2025].
  29. Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej otwarta do podpisu w Nowym Jorku dnia 7 marca 1966 r., Dz.U. 1969 Nr 25, poz. 187.
  30. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu dnia 19 grudnia 1966 r., Dz.U. 1977 Nr 38, poz. 167.
  31. MSZ ws. Powszechnego Przeglądu Okresowego Polski (komunikat), https://pap-mediaroom.pl/polityka-i-spoleczenstwo/msz-ws-powszechnego-przegladu-okresowego-polski-komunikat [dostęp: 24.09.2025].
  32. Parafianowicz Z., Entente cordiale przeciw dobrej zmianie, https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1042570,parafianowicz-entente-cordiale-przeciw-dobrej-zmianie.html [dostęp: 24.09.2025].
  33. Po presesji w Genewie – o stanie prawa do informacji w Polsce, https://siecobywatelska.pl/po-presesji-w-genewie-o-stanie-prawa-do-informacji-w-polsce/ [dostęp: 24.09.2025].
  34. Polska pod lupą ONZ – na tapecie prawa osób LGBT+, https://kph.org.pl/polska-pod-lupa-onz/ [dostęp: 24.09.2025].
  35. Powszechny Okresowy Przegląd Praw Człowieka dotyczący Polski w Genewie, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/powszechny-przeglad-okresowy-praw-czlowieka-dotyczacy-polski-w-genewie [dostęp: 24.09.2025].
  36. Powszechny Przegląd Okresowy ONZ: Rekomendacje dla Polski, https://interwencjaprawna.pl/powszechny-przeglad-okresowy-onz-rekomendacje-dla-polski/ [dostęp: 24.09.2025].
  37. Raport do Powszechnego Okresowego Przeglądu Praw Człowieka 2017, https://hfhr.pl/publikacje/raport-do-powszechnego-okresowego-przegladu-praw-czlowieka-2017 [dostęp: 24.09.2025].
  38. Raport FEDERY i SRI o stanie nieprzestrzegania praw reprodukcyjnych i seksualnych na Powszechny Przegląd Okresowy Polski w ONZ, https://federa.org.pl/raport-upr-2022/ [dostęp: 24.09.2025].
  39. Reporting Guidelines of Committee on Economic, Social and Cultural Rights 2008, https://www.ohchr.org/en/treaty-bodies/cescr/reporting-guidelines [dostęp: 24.09.2025].
  40. Resolution 60/251 adopted by the General Assembly on 15 March 2006 Human Rights Council, A/RES/60/251.
  41. Resolution 68/268 adopted by the General Assembly on 9 April 2014 Strengthening and Enhancing the Effective Functioning of the Human Rights Treaty Body System, 9 April 2014, A/RES/68/268.
  42. Schockmann B., Lynch P., Effective NGO Engagement with the Universal Periodic Review, [w:] H. Charlesworth, E. Larking (red.), Human Rights and the Universal Periodic Review: Rituals and Ritualism, red. Cambridge University Press, Cambridge 2014, s. 126–146.
  43. Sękowska-Kozłowska K., Gliszczyńska A., Polska przed Radą Praw Człowieka ONZ, https://www.rp.pl/dobra-osobiste/art8151251-polska-przed-rada-praw-czlowieka-onz [dostęp: 24.09.2025].
  44. Strengthening the United Nations Human Rights Treaty Body System, United Nations Human Rights Office of the High Comissioner, Geneva 2012, https://www.ohchr.org/sites/default/files/HCReportTBStrengthening.pd [dostęp: 24.09.2025].
  45. Svensson N., The Universal Periodic Review: A Study on the Effectiveness of the United Nations Human Rights Council’s Monitoring Mechanism, Stockholm University, Stockholm 2015.
  46. Śmiszek K., Szuleka M., ONZ wydaje 185 rekomendacji dla Polski. Rząd odrzuca tylko 10, https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1073557,onz-rekomendacje-dla-polski.html [dostęp: 24.09.2025].
  47. The Civil Society Compendium: A Comprehensive Guide to the UPR, UPR Info, Genewa 2017, https://upr-info.org/sites/default/files/documents/2017-04/upr_info_cso_compendium_en.pdf [dostęp: 24.09.2025].
  48. Uczestniczymy w Powszechnym Okresowym Przeglądzie Polski przed ONZ, https://interwencjaprawna.pl/uczestniczymy-w-powszechnym-okresowym-przegladzie-polski-przed-onz/ [dostęp: 24.09.2025].
  49. Universal Periodic Review – Documentation by Country, https://www.ohchr.org/en/hr-bodies/upr/documentation [dostęp: 24.09.2025].
  50. Universal Periodic Review Facts & Figures 2024, United Nations, 2024, https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/hrbodies/upr/UPR-Fact-and-Figures-2024.pdf [dostęp: 24.09.2025].
  51. Universal Periodic Review, https://webtv.un.org/en/search/categories/meetings-events/human-rights-council/universal-periodic-review [dostęp: 24.09.2025].
  52. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, Dz.U. 2001 Nr 112, poz. 1198.
  53. Wyrok ETPC z 14 kwietnia 2009 r., 37374/05, Társaság a Szabadságjogokért p. Węgrom, LEX 490008
  54. A Practical Guide for Civil Society: Universal Periodic Review, Office of the High Commissioner for Human Rights, Genewa 2014, https://www.ohchr.org/en/publications/policy-and-methodological-publications/universal-periodic-review-practical-guide-civil [dostęp: 24.09.2025].
  55. Bodnar A., Marzy mi się Polska, w której zobowiązania umów międzynarodo-
  56. wych są traktowane poważnie, https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059, 28856883,marzy-mi-sie-polska-w-ktorej-zobowiazania-umow-miedzynarodowych.html [dostęp: 24.09.2025].
  57. CAT, Concluding observations on the combined third to fifth periodic reports of the United States of America, 19 December 2014, CAT/C/USA/CO/3-5.
  58. CEDAW, General Recommendation No. 28 on the Core Obligations of States Parties under Article 2 of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, 16 December 2010, CEDAW/C/GC/28.
  59. CERD, Concluding observations on the combined seventh to ninth periodic reports of Japan, 26 September 2014, CERD/C/JPN/CO/7-9.
  60. CESCR, Concluding observations on the sixth periodic report of Poland, 26 October 2016, E/C.12/POL/CO/6.
  61. CESCR, Harmonized Guidelines on Reporting under the International Human Rights Treaties, Including Guidelines on a Common Core Document and Treaty-Specific Documents, 10 May 2006, HRI/MC/2006/3.
  62. CESCR, Methods of Work of the Committee on Economic, Social and Cultural Rights, 24 March 2009, E/C.12/2008/2.
  63. Cycles of the Universal Periodic Review, https://www.ohchr.org/en/hr-bodies/upr/cycles-upr [dostęp: 24.09.2025].
  64. Czuchnowski W., Walec PiS jedzie przez sądy, ale coś zgrzyta. Dlaczego spadła debata w Sejmie?, https://wyborcza.pl/7%2C75398%2C21790641%2Cwalec-pis-jedzie-przez-sady-ale-cos-zgrzyta-dlaczego-spadla.html?utm_source=chatgpt.com [dostęp: 24.09.2025].
  65. Dmitruczuk A., Polska będzie miała kłopoty w ONZ? Chodzi m.in. o spalanie węgla i powszechny smog, https://wyborcza.pl/7,177851,28842487,polska-bedzie-miala-klopoty-w-onz-chodzi-m-in-o-spalanie-wegla.html [dostęp: 24.09.2025].
  66. Domínguez-Redondo E., The Universal Periodic Review – Is There Life Beyond Naming and Shaming in Human Rights Implementation?, „New Zealand Law Review” 2012, t. 4, s. 673–706.
  67. Gajos-Kaniewska D., W maju Powszechny Przegląd Okresowy Praw Człowieka ONZ nt. Polski, https://www.rp.pl/prawo/art2762501-w-maju-powszechny-przeglad-okresowy-praw-czlowieka-onz-nt-polski#ap-2 [dostęp: 24.09.2025].
  68. Gujadhur S., Limon M., Towards the Third Cycle of the UPR: Stick or Twist. Lessons Learnt from the First Ten Years of the Universal Periodic Review, Universal Rights Group, Szwajcaria 2016.
  69. Hickey E., The UN’s Universal Periodic Review: Is It Adding Value and Improving the Human Rights Situation on the Ground? A Critical Evaluation of the First Cycle and Recommendations for Reform, „ICL Journal” 2011, t. 7, s. 1–24.
  70. HRC, Concluding observations on the fifth periodic report of the United States of America, 7 December 2023, CCPR/C/USA/CO/5.
  71. Human Right Council resolution 5/1 on 18 June 2007 Institution-building of the United Nations Human Rights Council, A/HRC/RES/5/1.
  72. Joseph S., Global Media Coverage of the Universal Periodic Review Process, [w:] H. Charlesworth, E. Larking (red.), Human Rights and the Universal Periodic Review, Cambridge University Press, Cambridge 2014, s. 147–166.
  73. Kälin W., Ritual and Ritualism at the Universal Periodic Review: A Preliminary Appraisal, [w:] H. Charlesworth, E. Larking (red.), Human Rights and the Universal Periodic Review: Rituals and Ritualism, Cambridge University Press, Cambridge 2014, s. 25–41.
  74. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483.
  75. Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 20 listopada 1989 r., Dz.U. 1991 r. Nr 120, poz. 526.
  76. Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r., Dz.U. 2012, poz. 1169.
  77. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r., Dz.U. 1989 Nr 63, poz. 378.
  78. Kośmiński P., PiS mówił o prawach człowieka, kraje ONZ nie uwierzyły. Tylko
  79. Watykan nas poparł, „Gazeta Wyborcza”, https://wyborcza.pl/7,75398,
  80. 21787387,pis-mowil-o-prawach-czlowieka-kraje-onz-nie-uwierzyly-tylko.html [dostęp: 24.09.2025].
  81. Kośmiński P., PiS pochwali się w ONZ: Bronimy praw człowieka! Wspomną m.in. o... prawie do aborcji, https://wyborcza.pl/7,75398,21625590,pis-wonz-bronimy-praw-czlowieka.html [dostęp: 24.09.2025].
  82. Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej otwarta do podpisu w Nowym Jorku dnia 7 marca 1966 r., Dz.U. 1969 Nr 25, poz. 187.
  83. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu dnia 19 grudnia 1966 r., Dz.U. 1977 Nr 38, poz. 167.
  84. MSZ ws. Powszechnego Przeglądu Okresowego Polski (komunikat), https://pap-mediaroom.pl/polityka-i-spoleczenstwo/msz-ws-powszechnego-przegladu-okresowego-polski-komunikat [dostęp: 24.09.2025].
  85. Parafianowicz Z., Entente cordiale przeciw dobrej zmianie, https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1042570,parafianowicz-entente-cordiale-przeciw-dobrej-zmianie.html [dostęp: 24.09.2025].
  86. Po presesji w Genewie – o stanie prawa do informacji w Polsce, https://siecobywatelska.pl/po-presesji-w-genewie-o-stanie-prawa-do-informacji-w-polsce/ [dostęp: 24.09.2025].
  87. Polska pod lupą ONZ – na tapecie prawa osób LGBT+, https://kph.org.pl/polska-pod-lupa-onz/ [dostęp: 24.09.2025].
  88. Powszechny Okresowy Przegląd Praw Człowieka dotyczący Polski w Genewie, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/powszechny-przeglad-okresowy-praw-czlowieka-dotyczacy-polski-w-genewie [dostęp: 24.09.2025].
  89. Powszechny Przegląd Okresowy ONZ: Rekomendacje dla Polski, https://interwencjaprawna.pl/powszechny-przeglad-okresowy-onz-rekomendacje-dla-polski/ [dostęp: 24.09.2025].
  90. Raport do Powszechnego Okresowego Przeglądu Praw Człowieka 2017, https://hfhr.pl/publikacje/raport-do-powszechnego-okresowego-przegladu-praw-czlowieka-2017 [dostęp: 24.09.2025].
  91. Raport FEDERY i SRI o stanie nieprzestrzegania praw reprodukcyjnych i seksualnych na Powszechny Przegląd Okresowy Polski w ONZ, https://federa.org.pl/raport-upr-2022/ [dostęp: 24.09.2025].
  92. Reporting Guidelines of Committee on Economic, Social and Cultural Rights 2008, https://www.ohchr.org/en/treaty-bodies/cescr/reporting-guidelines [dostęp: 24.09.2025].
  93. Resolution 60/251 adopted by the General Assembly on 15 March 2006 Human Rights Council, A/RES/60/251.
  94. Resolution 68/268 adopted by the General Assembly on 9 April 2014 Strengthening and Enhancing the Effective Functioning of the Human Rights Treaty Body System, 9 April 2014, A/RES/68/268.
  95. Schockmann B., Lynch P., Effective NGO Engagement with the Universal Periodic Review, [w:] H. Charlesworth, E. Larking (red.), Human Rights and the Universal Periodic Review: Rituals and Ritualism, red. Cambridge University Press, Cambridge 2014, s. 126–146.
  96. Sękowska-Kozłowska K., Gliszczyńska A., Polska przed Radą Praw Człowieka ONZ, https://www.rp.pl/dobra-osobiste/art8151251-polska-przed-rada-praw-czlowieka-onz [dostęp: 24.09.2025].
  97. Strengthening the United Nations Human Rights Treaty Body System, United Nations Human Rights Office of the High Comissioner, Geneva 2012, https://www.ohchr.org/sites/default/files/HCReportTBStrengthening.pd [dostęp: 24.09.2025].
  98. Svensson N., The Universal Periodic Review: A Study on the Effectiveness of the United Nations Human Rights Council’s Monitoring Mechanism, Stockholm University, Stockholm 2015.
  99. Śmiszek K., Szuleka M., ONZ wydaje 185 rekomendacji dla Polski. Rząd odrzuca tylko 10, https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1073557,onz-rekomendacje-dla-polski.html [dostęp: 24.09.2025].
  100. The Civil Society Compendium: A Comprehensive Guide to the UPR, UPR Info, Genewa 2017, https://upr-info.org/sites/default/files/documents/2017-04/upr_info_cso_compendium_en.pdf [dostęp: 24.09.2025].
  101. Uczestniczymy w Powszechnym Okresowym Przeglądzie Polski przed ONZ, https://interwencjaprawna.pl/uczestniczymy-w-powszechnym-okresowym-przegladzie-polski-przed-onz/ [dostęp: 24.09.2025].
  102. Universal Periodic Review – Documentation by Country, https://www.ohchr.org/en/hr-bodies/upr/documentation [dostęp: 24.09.2025].
  103. Universal Periodic Review Facts & Figures 2024, United Nations, 2024, https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/hrbodies/upr/UPR-Fact-and-Figures-2024.pdf [dostęp: 24.09.2025].
  104. Universal Periodic Review, https://webtv.un.org/en/search/categories/meetings-events/human-rights-council/universal-periodic-review [dostęp: 24.09.2025].
  105. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, Dz.U. 2001 Nr 112, poz. 1198.
  106. Wyrok ETPC z 14 kwietnia 2009 r., 37374/05, Társaság a Szabadságjogokért p. Węgrom, LEX 490008