Prześlij tekst
Nr 1 (175) (2008)
Artykuły

Powody wydziedziczenia descendentów wg Noweli 115. cesarza Justyniana

[Reasons for disinheriting descendants according to emperor justinian's novel 115]

PDF
  • Sławomir Patrycjusz Kursa

Opublikowane 2008-04-29

Słowa kluczowe

  • wydziedziczenie,
  • prawo rzymskie,
  • historia prawa,
  • disinheritance,
  • Roman law,
  • law’s history
    • ...Więcej
    Less
Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Powody wydziedziczenia descendentów wg Noweli 115. cesarza Justyniana: [Reasons for disinheriting descendants according to emperor justinian’s novel 115]. (2008). Studia Prawnicze The Legal Studies, 1 (175), 85-137. https://doi.org/10.37232/sp.2008.1.3

Abstrakt

Ogłoszona w 542 r. Nowela 115. stanowi istotny element podjętej przez cesarza Justyniana reformy prawa spadkowego. Ogranicza ona w najwyższym stopniu uświęconą blisko tysiącletnią tradycją swobodę testowania, która czerpała swoje uzasadnienie prawne z przepisu Ustawy XII Tablic: Uti legassit superpecunia tutelave suae rei, ita ius esto (Rozporządzenie [testatora] co do majątku i opieki nad swym mieniem, niech będzie prawem).

Innowacje wprowadzone w jej rozdziałach trzecim i czwartym ogniskują się wokół dwóch katalogów słusznych przyczyn wydziedziczenia. Pierwszy z tych rozdziałów zawiera katalog czternastu przyczyn wydziedziczenia zstępnych. Drugi zaś podaje osiem powodów wydziedziczenia wstępnych. Wszystkie określone w nich przyczyny exheredationis Justynian wywodzi z braku wdzięczności występującej bądź po stronie zstępnych, bądź też wstępnych.

Ze względu na rozpiętość materiału badawczego i specyfikę wspomnianych katalogów drugi z nich został wyłączony z niniejszego opracowania.

 

The Novel 115th, announced in 542, is a substantial element of the inheritance law reform undertaken by emperor Justinian. It introduces the highest limitations to an almost one-thousand-year-honored tradition of the freedom of testing that was legally based on the regulation of the Twelve Tables, Tab. 5,3: Uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto. Innovations introduced in its third and fourth chapters focus on two catalogs of justified reasons for disinheriting. The former chapter contains a catalog of fourteen reasons for disinheriting descendants. The latter one gives eight reasons for disin heriting ancestors. Justinian derives all specified reasons for exheredationis from the lack of gratitude from either descendants or ancestors. The present article is a review of the catalog of the following justified reasons for disinheriting descendants: 1) raising one's hand to strike their ancestors; 2) caus ing a serious or humiliating insult at them; 3) accusing them of having committed a public law crime (crimen) that did not harm the emperor or the state; 4) using magic; 5) making an attempt to poison or kill ancestors in another way; 6) a real relation ship of a sexual nature between a son and his stepmother or his father's concubine; 7) a denunciation of parents by their son and because of that putting them at risk of incurring serious costs; 8) a soulless refusal of male descendants to guarantee their arrested ancestors; 9) making an attempt to frustrate their ancestors' intentions to make a will; 10) joining a troupe of gladiators or mummers and doing these jobs against the ancestors' will; 11) a daughter's or granddaughter's refusal to get mar ried connected with the choice of dissolute lifestyle despite the fact that parents or grandparents dowered her appropriately; 12) neglecting ancestor-care and assistance during their mental illness; 13) neglecting to pay ransom for their captured ancestors; 14) contempt for the ancestor's catholic beliefs by practicing heresy and not main taining contacts with the Church. The analysis that was carried out shows that in the perspective of principium and paragraph 15 of Nov. 115,3 an ancestor could have disinherited a descendant only if one of the following two conditions had been fulfilled: 1) if he had given his descend ant a statutory inheritance in the form of a deed of gift, legacy, fideicommissum or in any other way; 2) if he had stated in his will at least one of the fourteen reasons for his descendant's ingratitude specified by Justinian in Nov. 115, 3. Some of them were known in the Roman law earlier although they needed further clarification, others were added to the said catalog by Justinian as they deserved it because of various reasons. Most of them referred to all the descendants. Because of the sixth or the seventh reason, the testator could disinherit only his son; because of the eighth one - every male descendant; because of the eleventh one-only a daughter or granddaughter. The character of some reasons for disinheriting limited the range of subjects who could use it; it took place in the case of the sixth one (father), the seventh one (par ents) and the eleventh one (parents and grandparents). Defining the ninth, twelfth, thirteenth and fourteenth reasons of descendants ingratitude, Justinian elaborated on the thread of descendants' unworthiness because of these reasons. This way he emphasized that in case of the existence of one of them. if a descendant had not been disinherited, he would have deserved being deprived of the inheritance. Making comments on the twelfth, thirteenth and fourteenth reasons of ingratitude, he also indicated who is to inherit instead of an unworthy descendant None of the reasons of ingratitude mentioned in the catalog, no matter how jus tifiable reason for disinheriting it would be, did not oblige a testator to disinherit an ungrateful descendant.

PDF

Bibliografia

  1. Amirante L., Postliminio (diritto romano), [w:] Novissimo Digesto Italiano, t. XIII, Torino 1966.
  2. Amirante L., Redemptio ab hostibus, [w:] Novissimo Digesto Italiano, t. XIV, Torino 1967.
  3. Baudry F., Furiosus, furor, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. II, cz. II, Paris 1896.
  4. Biondi B., Istituzioni di diritto romano, A. Giuffrè, Milano 1972.
  5. Boissier G., Mimus, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. III, cz. II, Paris 1896.
  6. Bonfante P., Corso di diritto romano. T. 1, Diritto di famiglia, Sampaolesi, Roma 1925.
  7. Bossowski F., Znalezienie skarbu wedle prawa rzymskiego, nakł. Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków 1925.
  8. Brasiello U., Incesto, [w:] Novissimo Digesto Italiano, t. VIII, Torino 1962.
  9. Brasiello U., Pena (diritto romano), [w:] Novissimo Digesto Italiano, t. XII, Torino 1965.
  10. Chapot V., Servi, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. IV, cz. II, Paris 1926.
  11. Cuq E., Stipulatio, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. IV, cz. II, Paris 1926.
  12. Dębiński A., Sacrilegium w prawie rzymskim, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1995.
  13. Dębiński A., Ustawodawstwo karne rzymskich cesarzy chrześcijańskich w sprawach religijnych, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1990.
  14. Delanglade H., Du testament inofficieux et de la legitime en droit romaine, Marseille 1884.
  15. Fieffe-Lacroix C., Exheredatio, [w:] La clef des lois romaines, ou dictionnaire analytique et raisonne de toutes les matieres contenues dans le Corps de Droit, Metz 1809.
  16. Fredouille J.C., Pietas, [w:] Jean-Claude F., Dictionnaire de la Civilisation romaine, Paris 1999.
  17. Hild J.A., Virtus, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. V, Hachette, Paris 1929.
  18. Hitzig H.F., Haeresis, [w:] Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, t. VII, Druckenmüller, Stuttgart 1958.
  19. Hubert H., Magia, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. III, cz. II, Hachette, Paris 1896.
  20. Humbert G., Concubinatus, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. I, cz. I, Paris 1887.
  21. Humbert G., Custodia, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. I, cz. II, Paris 1887.
  22. Humbert G., Delator, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. II, cz. I, Paris 1892.
  23. Humbert G., Incestum, incestus, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. III, cz. 1, Paris 1896.
  24. Kuleczka G., Prawo rzymskie epoki pryncypatu wobec dzieci pozamałżeńskich, Wrocław-Warszawa-Kraków Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydaw. Polskiej Akademii Nauk, 1969.
  25. Kuryłowicz M., Prawo i obyczaje w starożytnym Rzymie, Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze, Lublin 1994.
  26. Lafaye G., Gladiator, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. II, cz. II, Paris 1896.
  27. Lecrivain C., Yeneficium, venenum, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. V, Paris 1929.
  28. Lecrivan C., Postliminium, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. IV, cz. I, Paris 1926
  29. Litewski W., Podstawowe wartości prawa rzymskiego, Wydaw. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.
  30. Litewski W., Rzymskie prawo prywatne, Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa 1994.
  31. Manfredini A., Istituzioni di diritto romano, G. Giappichelli, Torino 2003.
  32. Misztal-Konecka J., Incestum w prawie rzymskim, Wydawnictwo KUL, Lublin 2007.
  33. Moreau P., Incestus et prohibitae nuptiae. L'inceste à Rome, Paris 2002.
  34. Navarre O., Histrio, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. III, cz. I, Paris 1896.
  35. Nestorianizm, [w:] Encyklopedia Powszechna PWN, t. III, Warszawa 1975.
  36. Osuchowski W., Rzymskie prawo prywatne. Zarys wykładu, Państwowe Wydaw. Naukowe, Warszawa 1981.
  37. Palmieri V.M., Tossicologia forense, [w:] Novissimo Digesto Italiano, t. XIX, Unione Tipogr., Torino 1973.
  38. Piszczek Z. (red.), Mała encyklopedia kultury antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
  39. Robinson O.F., The Criminal Law of Ancient Rome, Baltimore 1995.
  40. Saglio E., Arenarii, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. I, cz. I, Paris 1877.
  41. Sitek B., Infamia w ustawodawstwie cesarzy rzymskich, Wydaw. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2003.
  42. Syryjczyk J., Apostazja od wiary w świetle przepisów kanonicznego prawa karnego, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1984.
  43. Szymusiak J., Akefalowie, [w:] Encyklopedia katolicka, t.1, Lublin 1973.
  44. Toutain J., Ludipublici, [w:] C. Daremberg, Dictionnaire des Antiquites Grecques et Romaines, t. III, cz. II, Paris 1896.
  45. Voci P., Diritto ereditario romano, t. II, A. Giuffrè, Milano 1963.
  46. Volterra E., Concubinato, [w:] Novissimo Digesto Italiano, t. III, Unione Tipogr., Torino 1959.
  47. Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
  48. Wołodkiewicz W., Zabłocka M., Prawo rzymskie. Instytucje, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2001.