Abstrakt
Druga izba jest bezsprzecznie fakultatywnym elementem w architekturze współczesnego parlamentu. Rozbudowane, wielopostaciowe struktury debatującego zgromadzenia, mające w założeniu sprzyjać efektywności jego prac, mogą zupełnie swobodnie funkcjonować z pominięciem izby drugiej, która w przeciwieństwie do pierwszej, nie stanowi warunku sine qua non istnienia parlamentu, a tym bar dziej parlamentu demokratycznego. Z kolei ramifikacja ciała ustawodawczego pociąga za sobą dalszą komplikację jego struktur, gdyż dwuizbowość to nie tylko dwie izby działające odrębnie, ale także obie izby działające wspólnie oraz różnego rodzaju komisje i komitety, jeżeli już nie wspólne, to przynajmniej ukierunkowane na wzajemne, międzyizbowe interakcje. Druga izba, będąc niejako komponentem wyjściowym, determinuje zatem znacznie szerszą koncepcję dwuizbowości, która pozaokreśleniem kształtu samego parlamentu - identyfikuje pojemniejszą ideę parlamentaryzmu. Ustanowieniu dwóch, paralelnie istniejących organów wewnątrz jednej legislatury, towarzyszy bowiem zawsze głębsza refleksja teoretyczna nad sensem dokonanego zabiegu. Wraz z nią koniecznym staje się ustalenie niezbędnego zakresu funkcji i kompetencji przysługujących obu częściom składowym parlamentu, które w konsekwencji determinować będą układ wewnątrzparlamentarnych relacji, jak i relacji zewnętrznych, zachodzących pomiędzy drugą izbą a pozostałymi organami państwa. W efekcie istotnej modyfikacji mogą ulec, i najczęściej ulegają, parlamentarne mechanizmy decyzyjne, co siłą rzeczy oddziałuje na całe otoczenie instytucjonalne parlamentu.
Obecność i kształt drugiej izby są w pierwszym rzędzie konsekwencją przyjęcia określonej koncepcji ustrojowej, wynikiem pewnych konkretnych decyzji podejmowanych w poszczególnych państwach pod wpływem tradycji, potrzeb, lepszych czy gorszych pomysłów. Dlatego też dwuizbowość, mimo że jest rozwiązaniem klasycznym, nie jest zjawiskiem dominującym, w skali globalnej przeważają wszak parlamenty jednoizbowe, zaś bikameralizm znajduje się w wyraźnej mniejszości. Nie dotyczy to tylko regionu Europy, gdzie dwuizbowość nadal pozostaje modelem podstawowym, chociaż w żadnym razie niewyłącznym. Wprawdzie nie nastąpił, i chyba nie nastąpi, prognozowany kres bikameralizmu, to faktem jest, ze dla wielu państw dwuizbowość ma znaczenie już tylko antykwaryczne, a obecna unikameralna postać parlamentu jest efektem zamierzonej eliminacji izby drugiej, w celu usprawnienia prac parlamentarnych(casus Danii i Szwecji) bądź też odejścia od wzorów autorytarnych (Grecja, Portugalia). Obszarem, na terenie którego instytucje bilateralizm nie występują jest, od dłuższego już czasu, Skandynawia. Oczywiście istnieje tutaj osobliwy przykład „jednoizbowości dwuizbowej'', ale stanowi on raczej potwierdzenie zauważalnej tendencji do redukcji rozbudowanych struktur parlamentarnych i powolnego, acz konsekwentnego przechodzenia w kierunku jednoizbowości, czego doskonałą egzemplifikacja jest historia islandzkiego Althingu. Również w Europie Środkowo-Wschodniej podział parlamentu na dwa odrębne zgromadzenia nie stał się zjawiskiem powszechnym mimo pojawiającej się tu i ówdzie rewitalizacji idei bikameralizmu.
The second chamber is clearly an optional element in the architecture of the modern parliament. The elaborate, multicameral structures of the debating assembly, intended to promote the efficiency of its work, can function quite freely bypassing the second chamber, which, unlike the first, is not a sine qua non for the existence of a parliament, let alone a democratic one. The ramification of the legislature, on the other hand, entails a further complication of its structures, as bicameralism is not only the two chambers acting separately, but also the two chambers acting jointly and various types of committees and commissions, if no longer joint, then at least aimed at mutual, inter-chamber interaction. The second chamber, being, as it were, a starting component, thus determines a much broader concept of bicameralism, which – beyond defining the shape of parliament itself – identifies the capacious idea of parliamentarism. Indeed, the establishment of two parallel bodies within a single legislature is always accompanied by a deeper theoretical reflection on the meaning of the procedure performed. Alongside it, it becomes necessary to establish the necessary range of functions and competences vested in the two constituent parts of parliament, which will consequently determine the layout of intra-parliamentary relations, as well as the external relations between the other chamber and the other organs of the state. As a result, parliamentary decision-making mechanisms can, and most often do, undergo significant modification, which necessarily affects the entire institutional environment of parliament.
The presence and shape of the second chamber are in the first instance the consequence of the adoption of a particular systemic concept, the result of certain specific decisions taken in individual states under the influence of tradition, needs, better or worse ideas. This is why bicameralism, despite being a classical solution, is not a dominant phenomenon; after all, unicameral parliaments prevail globally and bicameralism is in a distinct minority. This does not only apply to the European region, where bicameralism still remains the basic model, although by no means exclusive. Although the predicted end to bicameralism has not, and probably will not, occur, it is a fact that for many countries bicameralism has only an antiquarian significance, and the current unicameral form of parliament is the result of the deliberate elimination of the second chamber in order to streamline parliamentary work (the Danish and Swedish cases) or to move away from authoritarian models (Greece, Portugal). An area where bilateralism institutions do not exist is, for a long time now, Scandinavia. There is, of course, the odd example of “unicameral bicameralism” here, but it is rather a confirmation of the noticeable trend towards a reduction of elaborate parliamentary structures and a slow but consistent shift towards unicameralism, of which the history of the Icelandic Althing is a perfect exemplification. In Central and Eastern Europe, too, the division of parliament into two separate assemblies has not become a widespread phenomenon, despite the revitalisation of the idea of bi-cameralism appearing here and there.
