Prześlij tekst
Nr 1 (193) (2013)
Artykuły

Zakaz handlu ludźmi z perspektywy systemu ochrony praw człowieka

[Prohibition of trafficking from the perspective of the protection of human rights]

PDF
  • Milena J. Sokołowska-Walewska

Opublikowane 2013-03-29

Słowa kluczowe

  • handel ludźmi,
  • prawa człowieka,
  • ochrona praw człowieka,
  • prawa dziecka,
  • prawa kobiet,
  • human trafficking,
  • human rights,
  • protection of human rights,
  • children's rights,
  • women's rights
    • ...Więcej
    Less

Prawa autorskie (c) 2013 ILS PAS

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Zakaz handlu ludźmi z perspektywy systemu ochrony praw człowieka: [Prohibition of trafficking from the perspective of the protection of human rights]. (2013). Studia Prawnicze The Legal Studies, 1 (193), 69-100. https://doi.org/10.37232/sp.2013.1.3

Abstrakt

Handel ludźmi, niejednokrotnie określany mianem współczesnego niewolnictwa, stanowi jedno z najpoważniejszych wyzwań XXI wieku. Co roku ogromna liczba osób staje się ofiarami handlu ludźmi, a zyski z tego nielegalnego procederu, w samej tylko Europie, sięgają kilku miliardów dolarów rocznie. Z. Lasocik wskazuje na trzy oblicza owego procederu. Pierwsze z nich sprowadza się do sfery najbardziej uniwersalnych warunków egzystencji ludzkiej; oczywistym jest, iż zniewolenie człowieka, urzeczowienie go i odebranie mu autonomii stawia pod znakiem zapytania człowieczeństwo tego, który to robi. Drugie oblicze, bezpośrednio wiążące się z pierwszym, wyraża się w naruszeniu praw człowieka, które należy rozpatrywać w kontekście obowiązków państwa wobec jednostki. Trzecim obliczem handlu ludźmi jest wymiar prawnokarny owego zjawiska.

W niniejszym tekście uwaga zostanie skupiona na tym aspekcie, który wiąże się z najpoważniejszym naruszeniem praw człowieka. Analizie poddane zostaną międzynarodowe akty prawne z zakresu ochrony praw człowieka pod kątem łamania tychże praw podczas uprawiania procederu handlu ludźmi.

 

Human trafficking, often referred to as modern day slavery, is a global phenomenon. It is one of the most serious human rights violations. The trafficking has by its very nature violates the fundamental rights and freedoms enjoyed by everyone. What’s more, a threat to security and public order. Therefore, special attention should be paid to the actions taken in the plane of criminal politics. Both, nationally and internationally which have been taken to combat this shameful trafficking. The article on human rights issues for practicing human trafficking. Starting from the definition of terms such as „human rights” and „human trafficking”, the author makes a detailed analysis of the international legal instruments for the protection of human rights for violations of these rights in practice human trafficking. Attention has been focused not only on human rights in general. A group of people, which is subject to special protection under international law are women and children, who, after all, are the most victims of human trafficking. Due to the special attention is paid to separate the Rights enjoyed by women and children.

PDF

Bibliografia

  1. Andrees B., A handbook for labour inspectors, International Labour Office, Geneva 2008.
  2. Balcerzak M., Sykuna S., Leksykon ochrony praw człowieka. 100 podstawowych pojęć, C.H. Beck, Warszawa 2010.
  3. Bieńczyk-Missala A., Międzynarodowa ochrona praw człowieka. Wybór dokumentów, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
  4. Bieńkowska E., O zakazie niewolnictwa i handlu niewolnikami, „Przegląd Prawa Karnego” 2001, nr 21, s. 70–78.
  5. Bryk J., Handel ludźmi – zagrożeniem dla bezpieczeństwa transgranicznego Polski [w:] A. Konopka, G. Sobolewski (red.), Bezpieczeństwo granic Rzeczypospolitej Polskiej, Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica, Białystok 2011, s. 174–181.
  6. Buchowska S., Handel kobietami – handel ludźmi [w:] J. Piotrowska, A. Grzybek (red.), Kobiety dla Polski, Polska dla Kobiet. 20 lat transformacji 1989– 2009, Fundacja Feminoteka, Warszawa 2009, s. 253–270.
  7. Contemporary Forms of Slavery, Office of the United High Commissioner for Human Rights 1991, www.unhchr.ch [dostęp: 20.05.2001].
  8. Decyzja Rady z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie zwalczania pornografii dziecięcej w Internecie, Dz.U. z dnia 9 czerwca 2000 r., L 138.
  9. Decyzja ramowa Rady 2004/68/WSiSW z dnia 22 grudnia 2003 r. dotycząca zwalczania seksualnego wykorzystywania dzieci i pornografii dziecięcej, Dz.U. z dnia 20 stycznia 2004 r., L 13.
  10. Decyzja ramowa Rady z dnia 19 lipca 2002 r. w sprawie zwalczania handlu ludźmi (2002/629/WSiSW), Dz.U. z dnia 1 sierpnia 2002, L 203, poz. 0001 - 0004.
  11. Dunaj B., Język polski. Współczesny słownik języka polskiego. T. 1, Wydawnictwo Langenscheidt Polska, Warszawa 2007.
  12. Dunaj B., Język polski. Współczesny słownik języka polskiego. T. 2, Wydawnictwo Langenscheidt Polska, Warszawa 2007.
  13. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, zastępująca decyzję ramową Rady 2002/629/WSiSW, Dz.U. z dnia 15 kwietnia 2011 r., L 101.
  14. Dyrektywa Rady 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych, Dz.U. z dnia 20 sierpnia 1994 r., L 216.
  15. Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie dnia 18 października 1961 r., Dz.U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67.
  16. Europejska konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy nad dzieckiem, sporządzona w Luksemburgu dnia 20 maja 1980 r., Dz.U. z 1996 r. Nr 31, poz. 134.
  17. Garlicki L. [w:] L. Garlicki (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz do art. 1–18. T. 1, Warszawa 2010, s. 137–151.
  18. Gronowska B., Jasudowicz T., Mik C., Prawa człowieka. Dokumenty Międzynarodowe, Comer, Toruń 1996.
  19. Jasiński F., Smoter K., Obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii Europejskiej. Geneza, stan i perspektywy rozwoju, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2005.
  20. Kiełtyka M., Zwalczanie handlu ludźmi jako przejaw ochrony praw człowieka [w:] K. Lankosz, P. Czubik (red.), Prawa człowieka we współczesnej dyplomacji państw, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała 2007, s. 73–83.
  21. Kociucki L., Ochrona dziecka przed złym traktowaniem [w:] T. Smyczyński (red.), Konwencja o prawach dziecka – analiza i wykładnia, Ars boni et aequi, Poznań 1999, s. 375–386.
  22. Kociucki L., Zwalczanie nielegalnego transferu dzieci [w:] T. Smyczyński (red.), Konwencja o prawach dziecka. Analiza i wykładnia, Ars boni et aequi, Poznań 1999, s. 353–373.
  23. Konwencja (nr 112) dotycząca najniższego wieku dopuszczania do pracy w rybołówstwie, przyjęta w Genewie dnia 19 czerwca 1939 r., Dz.U. z 1966 r. Nr 32, poz. 192.
  24. Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r., Dz.U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528.
  25. Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 15 listopada 2000 r., Dz.U. z 2005 r. Nr 18, poz. 158.
  26. Konwencja nr 105 o zniesieniu pracy przymusowej, przyjęta w Genewie dnia 25 czerwca 1957 r. przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy, Dz.U. z 1959 r. Nr 39, poz. 240.
  27. Konwencja nr 138 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca najniższego wieku dopuszczenia do zatrudnienia, przyjęta w Genewie dnia 26 czerwca 1973 r., Dz.U. z 1978 r. Nr 12, poz. 53.
  28. Konwencja nr 29 dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej, przyjęta w Genewie dnia 28 czerwca 1930 r., Dz.U. z 1959 r. Nr 20, poz. 122.
  29. Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526.
  30. Konwencja o właściwości organów i prawie właściwym w zakresie ochrony małoletnich, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r., Dz.U. z 1995 r. Nr 106, poz. 519.
  31. Konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, sporządzona w Warszawie dnia 16 maja 2005 r., Dz.U. z 2009 r. Nr 20, poz. 107.
  32. Konwencja w sprawie niewolnictwa, podpisana w Genewie dnia 25 września 1926 r., Dz.U. z 1931 r. Nr 4, poz. 21.
  33. Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji (ratyfikowana na podstawie ustawy z dnia 29 lutego 1952 r.), Dz.U. z 1952 r. Nr 41, poz. 278.
  34. Koss M., Międzynarodowe instrumenty zwalczania handlu dziećmi [w:] Z. Lasocik, M. Koss, Ł. Wieczorek (red.), Handel dziećmi. Wybrane problemy, Ośrodek Badań Handlu Ludźmi. Uniwerstet Warszawski, Warszawa 2007, s. 69–77.
  35. Kremplewski A., O przestępstwie handlu kobietami [w:] M. Porowski (red.), IPSiR dzisiaj. Księga jubileuszowa pamięci Profesorów Stanisława Jedlewskiego i Czesława Czapówa w 25 rocznicę powołania na UW Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji, Uniwersytet Warszawski, Instytut Profilaktyki Spolecznej i Resocjalizacji, Warszawa 1998, s. 205–217.
  36. Kuźniar D., Zbrodnie przeciwko ludzkości w świetle Statutu MTK, „Ius et Administratio” 2004, nr 1, s. 179–193.
  37. Łasak K., Zakres zakazu pracy przymusowej w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2005, nr 14, s. 493–508.
  38. Lasocik Z., Wieczorek Ł., Handel ludźmi do pracy przymusowej w Polsce – raport z badań, Uniwersytet Warszawski. Ośrodek Badań Handlu Ludźmi, Warszawa 2010.
  39. Latoszek E., Proczek M., Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Elipsa, Warszawa 2006.
  40. Matey-Tyrowicz M., Ochrona dzieci i młodocianych w dziedzinie pracy [w:] T. Smyczyński (red.), Konwencja o prawach dziecka - analiza i wykładnia, Ars boni et aequi, Poznań 1999, s. 387–388.
  41. Międzynarodowa Konwencja o zwalczaniu handlu kobietami i dziećmi, podpisana w Genewie dnia 30 września 1921 roku (ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 13 lutego 1924 r.), Dz.U. z 1925 r. Nr 125, poz. 893.
  42. Międzynarodowa Konwencja określająca najniższy wiek dopuszczania dzieci do pracy w marynarce, przyjęta jako projekt dnia 9 lipca 1920 r. w Genui na Ogólnej Konferencji Międzynarodowej Organizacji Pracy Ligi Narodów (ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 19 grudnia 1923 r.), Dz.U. z 1925 r. Nr 54, poz. 370.
  43. Międzynarodowa Konwencja w sprawie określenia najniższego wieku dopuszczania dzieci do pracy przemysłowej, przyjęta jako projekt dnia 28 listopada 1919 r. w Waszyngtonie na Ogólnej Konferencji Międzynarodowej Organizacji Pracy Ligi Narodów (ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 19 grudnia 1923 r.), Dz.U. z 1925 r. Nr 54, poz. 366.
  44. Międzynarodowa Konwencja w sprawie wieku dopuszczania dzieci do pracy w rolnictwie, przyjęta jako projekt dnia 16 listopada 1921 roku w Genewie na Konferencji Generalnej Międzynarodowej Organizacji Pracy Ligi Narodów (ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 19 grudnia 1923 r.), Dz.U. z 1925 r. Nr 54, poz. 376.
  45. Morawska A., Handel dziećmi – zarys zjawiska [w:] Z. Lasocik (red.), Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2006, s. 303–313.
  46. Morawska A., Handel dziećmi w perspektywie europejskiej – wyzwania dla praktyków [w:] Z. Lasocik, M. Koss, Ł. Wieczorek (red.), Handel dziećmi. Wybrane problemy, Ośrodek Badań Handlu Ludźmi. Uniwerstet Warszawski, Warszawa 2007, s. 29–41.
  47. Morawska E., Handel ludźmi z perspektywy systemu ochrony praw człowieka ONZ [w:] Z. Lasocik (red.), Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2006, s. 57–73.
  48. Motyka K., Prawa człowieka. Wprowadzenie. Wybór źródeł, Oficyna Wydawnicza Verba, Lublin 2004.
  49. Nowicki M., Co to są prawa człowieka? [w:] Szkoła Praw Człowieka. Teksty wykładów, Agencja EXIT, Warszawa 1998, s. 7–13.
  50. Nowicki M.A., Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór orzecznictwa, C.H. Beck, Warszawa 1998.
  51. Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka. Przegląd orzecznictwa, „Palestra” 1994, nr 3–4, s. 111–115.
  52. Nowicki M.A., Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 2005, Zakamycze, Kraków 2006.
  53. Nowicki M.A., Pierwszy wyrok Trybunału w Strasburgu dotyczący problemu współczesnej niewoli domowej i poddaństwa w Europie [w:] Z. Lasocik (red.), Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2006, s. 109–113.
  54. Obwieszczenie Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 26 marca 1997 r. o sprostowaniu błędów w oświadczeniu rządowym z dnia 9 stycznia 1996 r. w sprawie ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Europejskiej konwencji o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy na dzieckiem, sporządzonej w Luksemburgu dnia 20 maja 1980 r., Dz.U. z 1997 r. Nr 32, poz. 196.
  55. Osiatyński W., Wprowadzenie do pojęcia praw człowieka [w:] Szkoła Praw Człowieka. Teksty wykładów, Agencja EXIT, Warszawa 1996, s. 14–19.
  56. Oświadczenie Rządowe z dnia 29 października 1999 r. w sprawie ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Poprawki do artykułu 43 ustęp 2 Konwencji o prawach dziecka, przyjętej w Nowym Jorku dnia 12 grudnia 1995 r., Dz.U. z 2000 r. Nr 2, poz. 12.
  57. Oświadczenie Rządowe z dnia 30 września 1991 r. w sprawie ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 527.
  58. Oświadczenie Rządowe z dnia 8 września 1922 r. w przedmiocie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Międzynarodowego Porozumienia z dnia 18 maja 1904 roku i do Międzynarodowej Konwencji z dnia 4 maja 1910 roku, podpisanych w Paryżu, dotyczących zwalczania handlu żywym towarem, Dz.U. z 1922 r. Nr 87, poz. 783.
  59. Piechowiak M., Pojęcie praw człowieka [w:] L. Wiśniewski (red.), Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997, s. 7–37.
  60. Poprawka do artykułu 43 ustęp 2 Konwencji o prawach dziecka, przyjęta w Nowym Jorku dnia 12 grudnia 1995 r., Dz.U. z 2000 r. Nr 2, poz. 11.
  61. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka [w:] E. Cała-Wacinkiewicz, R. Podgórzańska, D. Wacinkiewicz (red.), Encyklopedia zagadnień międzynarodowych, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 11.
  62. Protokół Fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, przyjęty w Nowym Jorku dnia 25 maja 2000 r., Dz.U. z 2007 r. Nr 76, poz. 494.
  63. Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 15 listopada 2000 r., Dz.U. z 2005 r. Nr 18, poz. 160.
  64. Raport Europejskiej Komisji Praw Człowieka z dnia 10 lipca 1969 r. w sprawie De Wilde, Ooms and Versyp v. Belgia.
  65. Rotfeld A.D., Prawa człowieka. Międzynarodowe zobowiązania Polski (wybór dokumentów), Warszawa 1989.
  66. Rudnicka P., Handel ludźmi. Prawo polskie na tle standardów międzynarodowych, Stowarzyszenie Praw Człowieka im. Haliny Nieć, Kraków 2003.
  67. Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r., Dz.U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708.
  68. Schulz A.N., Protokoły dodatkowe do Konwencji o prawach dziecka, „Studia Prawnicze” 2002, nr 3, s. 121–148.
  69. Sitarz O., Problem implementacji przepisów prawa międzynarodowego dotyczących handlu ludźmi [w:] Z. Lasocik, M. Koss, Ł. Wieczorek (red.), Handel dziećmi. Wybrane problemy, Ośrodek Badań Handlu Ludźmi. Uniwerstet Warszawski, Warszawa 2007, s. 15–28.
  70. Szabłowski R., Prawa człowieka a Polska, Londyn 1982.
  71. Ustawa z dnia 10 września 2004 r. o ratyfikacji Protokołu fakultatywnego do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, przyjętego w Nowym Jorku dnia 25 maja 2000 r., Dz.U. z 2004 r. Nr 238, poz. 2389.
  72. Ustawa z dnia 23 lipca 2004 r. o ratyfikacji Protokołu Fakultatywnego do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne, przyjętego w Nowym Jorku dnia 25 maja 2000 r., Dz.U. z 2004 r. Nr 194, poz. 1982.
  73. Ustawa z dnia 26 lipca 2001 r. o ratyfikacji Konwencji Nr 182 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci, przyjętej w Genewie dnia 17 czerwca 1999 r., Dz.U. z 2001 r. Nr 125, poz. 1364.
  74. Uzupełniająca Konwencja w sprawie zniesienia niewolnictwa, handlu niewolnikami oraz instytucji i praktyk zbliżonych do niewolnictwa, podpisana w Genewie dnia 7 września 1956 r., Dz.U. z 1963 r. Nr 33, poz. 185.
  75. Vermeulen G., Handel kobietami i dziećmi - perspektywa międzynarodowa [w:] Z. Lasocik (red.), Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2006, s. 153–176.
  76. Wieczorek Ł., Praca przymusowa – wstępna analiza problemu, „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych” 2008, nr 7, s. 87–92.
  77. Wiśniewski L., Geneza Konwencji o Prawach Dziecka i stosunek jej norm do innych aktów prawa międzynarodowego [w:] T. Smyczyński (red.), Konwencja o prawach dziecka – analiza i wykładnia, Ars boni et aequi, Poznań 1999, s. 11–18.
  78. Wspólne działanie z dnia 24 lutego 1997 r. przyjęte przez Radę na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczące działań mających na celu zwalczanie handlu ludźmi i seksualnego wykorzystywania dzieci, Dz.U. z dnia 4 marca 1997 r., L 63.
  79. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 11 września 2007 r. w sprawie Tremblay v. Francja, skarga nr 37194/02.
  80. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie X v. Holandia, skarga nr 7602/76, DR 7/161, http://echr.ketse.com/doc/7602.76-en-19761213/view/.
  81. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 13 grudnia 1979 r. w sprawie X v. Niemcy, skarga nr 8410/78, DR 18/213, http://echr.ketse.com/doc/8410.78-en-19791213/view/.
  82. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 17 grudnia 1963 r. w sprawie Iversen v. Norwegia, skarga nr 1468/62, Yearbook 6/327–329.
  83. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 23 listopada 1983 r. w sprawie Van der Mussele v. Belgia, skarga nr 8919/80, http://echr.ketse.com/doc/8919.80-en-19831123/view/.
  84. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 24 czerwca 1982 r. w sprawie Van Droogenbroeck v. Belgia, skarga nr 7906/77, http://echr.ketse.com/doc/7906.77-en-19820624/view/.
  85. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie Siliadin v. Francja, Izba (SekcjaII), skarga 73316/01, http://echr.ketse.com/doc/73316.01-en-20050726/view/.
  86. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 26 lutego 1997 r. w sprawie Talmon v. Holandia, skarga nr 30300/96, http://echr.ketse.com/doc/30300.96-en-19970226/view/.
  87. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 29 czerwca 1994 r. w sprawie Ackerl, Ackerl Junior, Grötzbach, Glawischnig, Schwalm, Klein, Sladecek and Limberger p. Austrii, skarga nr 20781/92, http://echr.ketse.com/doc/20781.92-en-19940629/view/.
  88. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 stycznia 2010 r. w sprawie Rantsev v. Cypr i Rosja, Izba (Sekcja I), skarga 25965/04, http://echr.ketse.com/doc/25965.04-en-20100107/view/.
  89. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 8 lipca 1994 r. w sprawie Karlheinz Schmidt v. Niemcy, skarga nr 13580/88, http://echr.ketse.com/doc/13580.88-en-19940718/view/.
  90. Wyrok Międzynarodowego Trybunału Karnego do spraw byłej Jugosławii z dnia 22 lutego 2001 r. w sprawie Oskarżyciel v. Kunarac, Kovac i Vukowic, sprawa nr IT-96-23-T.
  91. Zielińska E., Handel kobietami jako naruszenie praw kobiet [w:] Z. Lasocik (red.), Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2006, s. 177–190.