Prześlij tekst
Nr 2 (108) (1991)
Artykuły

Wolność poruszania się i osiedlania się jednostki w polskim prawie administracyjnym

[Freedom of movement and settlement of the individual in Polish administrative law]

  • Andrzej Nowakowski
Andrzej Nowakowski
Uniwersytet Warszawski

Opublikowane 1991-04-30

Słowa kluczowe

  • wolności obywatelskie,
  • prawo administracyjne,
  • wolność przemieszczania się,
  • jednostka,
  • ustawodawstwo,
  • civil liberties,
  • administrative law,
  • freedom of move and to choose one's residence,
  • unit,
  • legislation
    • ...Więcej
    Less
Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Wolność poruszania się i osiedlania się jednostki w polskim prawie administracyjnym: [Freedom of movement and settlement of the individual in Polish administrative law]. (1991). Studia Prawnicze The Legal Studies, 2 (108), 67-82. https://doi.org/10.37232/sp.1991.2.3

Abstrakt

Przedmiotem niniejszej analizy jest zakres wolności poruszania i osiedlania się jednostki we współczesnym polskim prawie administracyjnym wraz z niezbędnymi ograniczeniami w realizacji tego prawa. Artykuł koncentruje się wyłącznie na zagadnieniu korzystania z prawa do swobody poruszania i osiedlania się obywateli polskich oraz bezpaństwowców (apatrydów) w obrębie terytorium RP, z wyłączeniem stanów nadzwyczajnych bądź specjalnych (wojenny, wyjątkowy).

Ponieważ prawo do swobodnego poruszania się w obrębie własnego kraju, jak również prawo do swobody wyboru miejsca zamieszkania i osiedlania się wewnątrz państwa (prawo domicylu, ius domicilii) należą do kategorii fundamentalnych praw jednostki, wyznaczając zarazem tzw. podstawowy status prawny osoby fizycznej, toteż będzie rzeczą właściwą przedstawienie rysu historycznego, dotyczącego ewolucji pojęcia i zakresu tych praw. Następnie wskażę na ograniczenia w korzystaniu z obu praw de lege lata w sytuacjach szczególnych, choć występujących bez wprowadzania stanów nadzwyczajnych, oraz na ustawowe źródła tych ograniczeń. Ze względów natury praktycznej autor rozróżnia dwie sytuacje: 1) polegające na ograniczeniu swobody poruszania się jednostki (o szczególnym reżimie prawnym), 2) polegające na pozbawieniu wolności osobistej (np. przymusowa hospitalizacja). Przedstawia też istniejące w obowiązującym ustawodawstwie instytucjonalne gwarancje - przede wszystkim w postaci kontroli sądowej ‑ mające na celu niedopuszczenie do rozszerzania ograniczeń w korzystaniu przez mieszkańców z przysługujących im praw w zakresie wolności zamieszkania i przemieszczania się wewnątrz kraju. Podsumowaniem są wnioski de lege ferrenda.

 

The subject of this analysis is the scope of an individual's freedom of movement and settlement in contemporary Polish administrative law, together with the necessary restrictions on the exercise of this right. The article focuses exclusively on the issue of exercising the right to freedom of movement and settlement of Polish citizens and stateless persons (apatrids) within the territory of the Republic of Poland, with the exception of states of emergency or special states (war, exception).

Since the right to move freely within one's own country, as well as the right to choose one's place of residence and to settle within the state (ius domicilii), belong to the category of fundamental individual rights and determine the so-called fundamental legal status of an individual, it is appropriate to provide a historical overview of the evolution of the concept and scope of these rights. I will then point out the restrictions on the exercise of both rights de lege lata in specific situations, albeit occurring without the introduction of states of emergency, and the statutory sources of these restrictions. For practical reasons, the author distinguishes between two situations: 1) involving restrictions on an individual's freedom of movement (with a specific legal regime), 2) involving deprivation of personal liberty (e.g. forced hospitalisation). It also outlines the existing institutional safeguards in the current legislation - primarily in the form of judicial review ‑ aimed at preventing the expansion of restrictions on the exercise of rights to freedom of residence and movement of residents within the country. This is summarised with de lege ferrenda conclusions.

Bibliografia

  1. Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia państwa i prawa polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985.
  2. Bielecki T., Granice państwowe w systemie prawa państwa socjalistycznego, Państwowe Wydaw. Naukowe, Warszawa 1972.
  3. Bieńkowska E., Skupiński J., Problemy prawnej regulacji przeciwdziałania narkomanii w Polsce, „Studia Prawnicze” 1989, nr 1, s. 85-124.
  4. Boć J., Obywatel wobec ingerencji współczesnej administracji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1985.
  5. Burda A., Konstytucja marcowa, Wydaw. Lubelskie, Lublin 1983.
  6. Dawidowicz W., Polskie prawo administracyjne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978.
  7. Dekret z dnia 1 lutego 1956 r. o zmianie dekretu o dowodach osobistych, Dz.U. 1956 Nr 6 poz. 29.
  8. Dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, Dz.U. 1981 Nr 29 poz. 154.
  9. Dekret z dnia 13 czerwca 1956 r. o zmianie dekretu o dowodach osobistych, Dz.U. 1956 Nr 21 poz. 101.
  10. Dekret z dnia 16 kwietnia 1946 r. o zwalczaniu chorób wenerycznych, Dz.U. 1946 Nr 18 poz. 119.
  11. Dekret z dnia 22 października 1951 r. o dowodach osobistych, Dz.U. 1951 Nr 55 poz. 382.
  12. Dekret z dnia 23 marca 1956 r. o ochronie granic państwowych, Dz.U. 1956 Nr 9 poz. 51.
  13. Dekret z dnia 6 września 1951 r. o obszarach szczególnie ważnych dla obrony kraju, Dz.U. 1951 Nr 46 poz. 341.
  14. Dokument Końcowy Spotkania Wiedeńskiego KBWE 1986, „Rzeczpospolita” z 10.02.1989, nr 35.
  15. Działocha K., Trzciński J., Zagadnienie obowiązywania Konstytucji marcowej w Polsce Ludowej 1944-1952, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław 1977.
  16. Jaroszyńskiego M. (red.), Prawo administracyjne, cz. IV, Państwowe Wydaw. Naukowe, Warszawa 1953.
  17. Leoński Z. (red.), Zarys prawa administracyjnego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań 1985.
  18. Martynowicz M., Ochrona granic w prawodawstwie II Rzeczypospolitej, Białystok 1988 (praca magisterska, maszynopis).
  19. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r., Dz.U. 1977 Nr 38 poz. 167.
  20. Nowak T., Nietykalność osobista [w:] A. Łopatka (red.), Podstawowe prawa i obowiązki obywateli PRL, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968.
  21. Nowakowski A., Ustawodawstwo paszportowe PRL „Studia Prawnicze” 1988, nr 3, s. 217-234.
  22. Nowakowski A., Wolność osobista obywateli i obowiązek meldunkowy w prawodawstwie Polski międzywojennej, „Acta Universitatis Vratislaviensis Przegląd Prawa i Administracji”, 1989, t. XXV, s. 39-57.
  23. Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 marca 1991 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, Dz.U. 1991 Nr 25 poz. 103.
  24. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 15 września o uznaniu półwyspu helskiego oraz obszarów Redłowo, Sobieszewo, Kępa Oksywska, Westerplatte i ich okolic za rejony umocnione, Dz.U. 1949 Nr 13, poz. 75.
  25. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności, Dz.U. 1928 Nr 32, poz. 309.
  26. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 czerwca 1934 r. w sprawie osób zagrażających bezpieczeństwu, spokojowi i porządkowi publicznemu, Dz.U. 1934 Nr 50, poz. 473.
  27. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 sierpnia 1927 r. o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych, Dz.U. 1927 Nr 77, poz. 673.
  28. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 grudnia 1927 r. o granicach Państwa, Dz.U. 1927 Nr 117, poz. 996.
  29. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 1956 r. w sprawie przepisów meldunkowych oraz pobytu na terenie miast: Łodzi, Krakowa, Stalinogrodu, Siemianowic, Chorzowa, Bytomia, Zabrza, Gliwic, Nowego Bytomia, Świętochłowic, Rudy Śląskiej, Mysłowic, Szopienic, Sosnowca, Poznania, Gdańska, Gdyni i Sopotu, Dz.U. 1956 Nr 33, poz. 153.
  30. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1955 r. w sprawie przepisów meldunkowych oraz pobytu na terenie dzielnicy Nowa Huta w Krakowie, Dz.U. 1955 Nr 45, poz. 300.
  31. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 1963 r. w sprawie ustalenia wykazów chorób zakaźnych, Dz.U. 1963 Nr 58, poz. 314.
  32. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 maja 1976 r. w sprawie zakwaterowania przejściowego sił zbrojnych, Dz.U. 1976 Nr 21, poz. 133.
  33. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 marca 1949 r. o wprowadzeniu ograniczeń w rejonach umocnionych: Hel, Redłowo, Sobieszewo, Kępa Oksywska i Westerplatte, Dz.U. 1949 Nr 21, poz. 138.
  34. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1974 r. w sprawie ograniczenia pobytu stałego osób zamierzających zamieszkać na terenie m.st. Warszawy, Dz.U. 1975 Nr 1, poz. 4.
  35. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1980 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ograniczenia pobytu stałego osób zamierzających zamieszkać na terenie m.st. Warszawy, Dz.U. 1980 Nr 28, poz. 127.
  36. Rybicki Z., Piątek S., Zarys prawa administracyjnego i nauki administracji, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
  37. Smoktunowicz E., Encyklopedia obywatela PRL. Status administracyjnoprawny, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1987.
  38. Smoktunowicz E., Status administracyjnoprawny obywatela [w:] System prawa administracyjnego, t. IV, Wrocław 1980.
  39. Starczewski H., Świątkiewicz J., Terenowe akty normatywne w PRL, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1979.
  40. Starościak J., Prawo administracyjne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977.
  41. Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r., Dz.U. 1935 Nr 30, poz. 227.
  42. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych, Dz.U. 1974 Nr 14, poz. 85.
  43. Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U. 1975 Nr 20, poz. 106.
  44. Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, Dz.U. 1990 Nr 78, poz. 461.
  45. Ustawa z dnia 13 listopada 1963 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych, Dz.U. 1963 Nr 50, poz. 279.
  46. Ustawa z dnia 14 lipca 1961 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności, Dz.U. 1961 Nr 33, poz. 164.
  47. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Dz.U. 1985 Nr 12, poz. 49.
  48. Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Dz.U. 1987 Nr 21, poz. 123.
  49. Ustawa z dnia 15 marca 1932 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności, Dz.U. 1932 Nr 38, poz. 390.
  50. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1938 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 sierpnia 1927 r. o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych, Dz.U. 1938 Nr 27, poz. 245.
  51. Ustawa z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. 1990 Nr 34, poz. 198.
  52. Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1921 Nr 44, poz. 267.
  53. Ustawa z dnia 20 lipca 1983 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. 1983 Nr 39, poz. 175.
  54. Ustawa z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych, Dz.U. 1976 Nr 19, poz. 121.
  55. Ustawa z dnia 22 kwietnia 1959 r. o zwalczaniu gruźlicy, Dz.U. 1959 Nr 27, poz. 170.
  56. Ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej, Dz.U. 1990 Nr 21, poz. 123.
  57. Ustawa z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego, Dz.U. 1990 Nr 34, poz. 201.
  58. Ustawa z dnia 24 października 1974 r. Prawo wodne, Dz.U. 1974 Nr 38, poz. 230.
  59. Ustawa z dnia 26 kwietnia 1984 r. o zmianie ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, Dz.U. 1984 Nr 26, poz. 132.
  60. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Dz.U. 1982 Nr 35, poz. 230.
  61. Ustawa z dnia 29 marca 1963 r. o cudzoziemcach, Dz.U. 1963 Nr 15, poz. 77.
  62. Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego, Dz.U. 1980 Nr 4, poz. 8.
  63. Ustawa z dnia 5 grudnia 1983 r. o stanie wyjątkowym, Dz.U. 1983 Nr 66, poz. 297.
  64. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Dz.U. 1990 Nr 30, poz. 179.
  65. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 1990 Nr 16, poz. 95.
  66. Wyrok NSA w Warszawie z 11.01.1981 r., SA 233/81, Orzecznictwo NSA 1981, nr 1, poz. 8.